Sodomici | Autor: Elwira Watała

Elwira Watała jest autorką wielu monografii i dziewięciu już książek wydanych pod szyldem "Skandale historii". W tytule tym nie ma cienia przesady, gdyż autorka rzeczywiście odkrywa ciemne, wstydliwe, a nierzadko i bulwersujące sekrety zaglądając do królewskich alków, przybliżając sylwetki zamordowanych władców, znanych nimfomanek czy zboczeńców, czyli prezentując wyjątkowo atrakcyjne aspekty historii, zupełnie odmienne od oficjalnych wersji znanych z podręczników i szkolnych lekcji.

Tym razem kontrowersyjna autorka podejmuje tematykę sodomii, jak do XIX wieku określano homoseksualizm. Oczywiście nie zawsze stosunki homoseksualne były potępiane i surowo karane, nastawienie do osób znajdujących upodobanie we własnej płci zmieniało się w zależności od epoki, kraju, regionu, a nawet różnych klas i warstw społecznych; autorka niezwykle szeroko i szczegółowo omawia rozwój homoseksualizmu na przestrzeni wieków ilustrując i uzupełniając swoje wywody przykładami rozmaitych reakcji i postaw społecznych, naukowych teorii oraz wyjątkowo dogłębną charakterystyką psychiki swoich bohaterów.

We wstępie Elwira Watała podejmuje samo zjawisko homoseksualizmu: jego genezę, zasięg występowania, genetyczne bądź kulturowo - środowiskowe uwarunkowania i pokrótce omawia kontrowersyjną kwestię, obecną w ludzkiej świadomości od wieków, czy jest to choroba, którą należy leczyć, czy też raczej nie. Zastanawia się nad skrajnymi reakcjami dotyczącymi tego zjawiska postrzeganego bądź jako choroba, hańbiąca przypadłość, bądź jako przywilej czy wręcz potwierdzenie męskości, naturalny etap w rozwoju w pełni heteroseksualnego mężczyzny. Przytacza represje, jakie spotykały homoseksualistów - aż do końca XVII wieku traktowanych jako ciężkich przestępców - począwszy od społecznego ostracyzmu, na poddawaniu przymusowemu leczeniu, paleniu na stosie lub smażeniu na wolnym ogniu skończywszy. Ukazuje stosunek do osób "kochających inaczej" w różnych kulturach: staroegipskiej, gdzie hańbą okrywał się jedynie partner pasywny, starogreckiej, gdzie pederastia, czyli wzniosła, szlachetna miłość mężczyzny do chłopca była powszechnie akceptowanym zjawiskiem, pożądanym wręcz dla kształtowania prawidłowych postaw moralnych i charakteru młodego człowieka, w świecie islamu, gdzie seks analny jest potwierdzeniem męskości czy kulturze żydowskiej obejmującej związki homoseksualne niechętną tolerancją. Nie brak tu także odniesień do czasów nowożytnych, kiedy w Austrii Habsburgów homoseksualistów poddawano przymusowemu leczeniu, nazistowskich Niemczech zamykano ich w obozach koncentracyjnych, a w Afryce do dziś traktuje się ich z bezprzykładnym okrucieństwem i karze śmiercią.

Autorka omawia także zjawiska związane z homoseksualizmem, czyli transwestytyzm i transseksualizm ilustrując je znanymi z historii przykładami mignonów Henryka Walezego lub cesarzy rzymskich Heliogabala i Nerona. W dalszej części książki poznajemy najsłynniejszych homoseksualistów w dziejach, a przed naszymi oczami przesuwa się korowód barwnych postaci: Jakuba I Stuarta, Oscara Wilde'a, Aleksandra Macedońskiego, Michała Anioła, Ryszarda Lwie Serce, Ludwika Bawarskiego, Sokratesa czy Piotra Czajkowskiego. Z dużą swobodą autorka przeplata bohaterów współczesnych z antycznymi, a niejednokrotnie nawet mitycznymi, jak Gilgamesz, Achilles, Horus, co znacząco urozmaica publikację, przydaje jej dynamizmu i wyklucza jakąkolwiek monotonię. Zagłębia się w homoseksualny świat pisarzy i artystów, by opowiedzieć o smutnym, wewnętrznie rozdartym Hansie Christianie Andersenie, namiętnym i śmiałym Oscarze Wilde, trudnej, toksycznej miłości Paula Verlaine'a i Arthura Rimbaud czy tragicznym uczuciu Wacława Niżyńskiego. Podejmuje również kwestię próżnego, pruderyjnego, filmowego światka Hollywod, gdzie homoseksualizm długo był tematem tabu, a niemal każdy coming out był równoznaczny z towarzyskim bojkotem, medialną banicją i powszechnym ostracyzmem. Opisuje perypetie takich gwiazd, jak bożyszcze kobiet Rudolf Valentino, erotoman Gary Cooper czy skandalista James Dean, którzy ukrywali swe preferencje seksualne żeniąc się lub w inny sposób afiszując rzekomy heteroseksualizm. Autorka wiele miejsce poświęca ofiarom AIDS, gdyż to statystyki są nieubłagane: niemal 75 procent chorych to homoseksualiści, przywołując postaci takich ikon jak chociażby Freddie Mercury. Czytelnik znajdzie tu również tak znane nazwiska, jak George Michael, Marlon Brando, Richard Chamberlain czy Will Smith - przykładów jest naprawdę sporo, co świadczy o ogromnej zmianie we współczesnym postrzeganiu omawianego zjawiska.

Kolejną kwestią podjętą przez autorkę jest zagadnienie homoseksualizmu wśród chrześcijańskich księży, głównie papieży. Rozdział ten jest siłą rzeczy dość ubogi ze względu na trudności ze znalezieniem wiarygodnych źródeł, co raczej nie powinno dziwić zważywszy na sposób traktowania sodomitów przez Kościół. Niemniej jednak postaci takie, jak Juliusz II, Sykstus IV czy Aleksander VI wpisują się w poczet trzynastu papieży o udokumentowanych skłonnościach homoseksualnych. Trzynastu na dwustu sześćdziesięciu ośmiu w całej historii Kościoła!

"Sodomici" Elwiry Watały to znakomita, arcyciekawa lektura. Mnóstwo w niej cennych informacji, anegdot i ciekawostek znacząco uzupełniających naszą wiedzę o fakty, jakich nie znajdziecie w żadnym podręczniku do historii. To prawdziwa kopalnia wiedzy historycznej o homoseksualizmie, publikacja rzetelna, wszechstronna i wyczerpująca, a przy tym niezwykle przystępna i intrygująca. Oczywiście nie aspiruje ona do rozprawy naukowej, głównie ze względu na charakterystyczny styl autorki: ironiczny, gawędziarski, łączący ogromną wiedzę z pasją; nie brak w nim dosadnych zwrotów, czasem nawet wulgaryzmów, które mogą czytelnika razić lub wręcz szokować. Trzeba jednak przyznać, że bezpruderyjna, soczysta i śmiała narracja skutecznie odpędza znużenie, przydaje dynamizmu i gwarantuje długie chwile solidnej rozrywki. Mimo tego ironizującego spojrzenia nie można odmówić autorce wrażliwości i umiejętności ukazania psychiki swoich bohaterów, ich rozterek, wewnętrznego rozdarcia, poczucia winy, braku akceptacji czyniących z nich postaci tragiczne i nierzadko prowadzących do samobójstwa. Dzięki temu książka zyskuje na głębi i zachowuje idealną równowagę między narracyjną swobodą a powagą tematu. "Sodomici" to znakomita lektura dla wszystkich tych, którzy lubią poznawać historię w nietypowy sposób, odkrywać nieznane dotąd jej aspekty; jeśli tylko potraktujecie ją zgodnie z zamysłem autorki - czyli z lekkim przymrużeniem oka, nie jako naukową rozprawę - czekają Was naprawdę niezwykłe, intrygujące chwili doskonałej rozrywki.

O homoseksualizmie i wszelkiego rodzaju zainteresowaniem się osobami tej samej płci niemalże się nie mówi, uważając go za temat tabu, a każda nie odpowiednio skonstruowana wypowiedź może zostać uznana za przejaw braku tolerancji dla odmienności innych. I choć telewizja bombarduje nas opowieściami z parad równości, a Anna Grodzka ma chyba więcej przeciwników, niż przyjaciół – nasze kochane społeczeństwo jest do szpiku kości ksenofobiczne. „Sodomici" powstała więc w czasie zainteresowań, ale również nienawiści – ma więc grunt podatny. Czy spełnia swoją rolę?

Elwira Watała zabiera nas w niesamowicie interesującą podróż prze epoki. Dowiadujemy się rzeczy, o których nigdy byśmy nie pomyśleli. Autorka wyciąga z rękawa asa za asem, zmieniając nasze myślenie o sto osiemdziesiąt stopni i sprawia, że zaczynamy zastanawiać się nie tylko nad historią i braku wiedzy na jej temat, ale również o tym, jak kiedyś i jak dzisiaj postrzegamy homoseksualizm. Ciekawie opisuje różne sytuacje, które zdarzały się w epokach minionych. Mocno zapadła mi w pamięć historia Marii Stuart i Davida Riocco – ojca Jakuba I. Pani Watała swoją naukową rozprawę rozciera wraz z epickimi przypowieściami, które wpływają na czytelnika i jego wyobraźnie. Dzięki temu zdecydowanie plusuje, bo książka sama w sobie jest ciężka, lektura ta może przyprawić o zawroty głowy.

„Sodomici" to wyprawa w głąb ludzkich umysłów. Niektóre historie, które autorka opisuje są straszne, niektóre zabawne, a jeszcze inne wywołują w nas współczucie. Nie raz łapałam się za głowę myślą: Tak nie może być! To przecież nie jest prawda. Ale kilka chwil później wierzyłam w każde jej słowo.

Nie jest to książka, do której podchodzi się lekko, ale z pewnością trzeba podejść z dystansem. Mimo to „Sodomici" są księgą pełną wiedzy, o której mało kto wiedział. Autorka przedstawia nam genezę homoseksualizmu, jego transformacje oraz związane z tematem inne zjawiska takie jak transwestytyzm i transseksualizm. Każde z nich okraszone jest przykładami z życia. Wystarczy choćby wspomnień Henryka Walezego i jego mignonów albo też Nerona.

Nie jest to książka dla każdego i nie każdy powinien się za nią zabierać. Niesamowicie ciekawa, pełna fascynujących opowieści – w pewnych momentach przytłacza i zabiera oddech. Nie raz zatrzymywałam się przy niej, by odetchnąć, odpocząć psychicznie. Uważam jednak, że mimo to warto było przy niej zostać. Czuję się dzięki temu bogatsza, kompletniejsza, choć nie raz zbita z tropu i wrzucona w ciemność, w której światło pojawiało się, ale zdecydowanie za późno. Pani Watała zrobiła kawał ciężkiej, ale dobrej roboty i należą jej się pochwały. „Sodomitów" nie będę wspominać miło i przyjemnie, ale z pewnością stanie się jedną z ciekawszych pozycji w mojej biblioteczce.