Tarabas | Autor: Joseph Roth

  Podobno nikt nie lubił Tarabasa. Niektórzy się go bali, niektórzy szanowali, inni się go wyrzekli a jeszcze innym był obojętny, ale nikt tak naprawdę go nie lubił. Taki właśnie jest bohater książki Josepha Rotha pod takim właśnie tytułem.

Rzecz, jak to u Rotha dzieje się w Europie środkowo-wschodniej w czasie I wojny światowej i tuż po niej. W czasie, kiedy w tym miejscu miał miejsce wielki ferment, różne rewolucje, wędrówki ludów, tworzenie się nowych państw. Wszystko to sprzyja zarówno rzeczom wielkim jak i tym znacznie mniej chwalebnym. I tych drugich niestety jest zawsze więcej.

Co by o Tarabasie nie powiedzieć był dobrym żołnierzem, wojsko było dla niego tym jedynym domem. Są ludzie (a jest ich chyba wielu) dla których hierarchiczność i proste zasady są drogowskazem, którego potrafią się trzymać bez względu na okoliczności. Był też nasz bohater człowiekiem wyjątkowo przesądnym, co też miało niemały wpływ na jego losy. Może przepowiednia cyganki nie sprawdziłe się, ale cały czas jej echo wisiało nad głową Tarabasa. A jak strzelba wisi na ścianie w pierwszym akcie, to w trzecim musi wystrzelić...

Czasy (i po trosze miejsce), w których przyszło Tarabasowi żyć cechowało się również (bo przecież nie przede wszystkim) pewną dawką antysemityzmu. Nasz pułkownik chronił wprawdzie porządek idbał o to by rozuchów nie było, ale przeznaczenie go przecież doścignęło. Spojlerowania dość.

Druga część książki zwana „Spełnieniem” dzieje się, jak się wydaje w Polsce. Trochę to inna międzywojenna Rzeczpospolita, niż nam się wydaje. Trochę dziki wschód, w którym mało co się zmieniło. Przyznam, że trochę trudno mi się w tym odnaleźć. I przez ten kraj wędruje sobie nasz bohater, bez specjalnego celu, jakby „amerykańska powieść drogi”.

Jak bardzo pieniądze mogą szczęścia nie dawać, jak bardzo mogą być zbędne w życiu? I to zarówno u tych, którzy na nie zasłużyli swoją pracą, jak i dla tych, którzy zostali obdarowani. Trochę to dziwne, patrząc ze współczesnego bardzo merkantylnego punktu widzenia. Przecież obecnie prawie nic oprócz „tu i teraz” nie istnieje, a „mieć” zdystansowało „być” w sposób nieprawdopodobny. Chcociaż przecież pieniadz zawsze jest jakoś obecny, choćby jako symbol, bo jak to tak nie brać pieniędzy za leczenie (ksiądz) – myśli wyleczony Żyd – coś tu jest nie na miejscu. Pytanie tylko: dla kogo?

Czy ta powieść to powieść o pogromach (tak ją kiedyś potraktowano), czy powieść o fatalizmie ludzkich losów? Może jeszcze o zupełnie czymś innym. To jest właśnie piękne w literaturze, że każdy może to osądzić sam lub przyjąć dosłownie „z dobrodziejstwem inwentarza”.

Ciekawostką jest, jak w erze sprzed telefonów (w zasadzie wszelakich), telegrafów (w tamtych okolicach) czy innych środków łączności, wieść o niezwykłym zdarzeniu tak szybko się rozniosła i wywołała tak wielki rezon. Ustne przekazywanie nowin pobiło wszelkie prędkości, bo przecież każdy chciłaby być świadkiem cudu. A że z czasem trochę spowszedniał, przygasł, cóż takie własnie czasy były. Dziś zniknęłoby po dwóch, trzech dniach.

Mimo, że nie lubimy Tarabasa, śledzimy jego losy do samego konca. Może nie wszystko nam się podoba, ale określenie „gość na tej ziemi” do niejednego z nas doskonale by pasował. Że tylko tyle? A może aż tyle?