Schron Przeciwczasowy | Autor: Georgi Gospodinow

  Z literaturą bułgarską do tej pory zupełnie nie było mi po drodze. Nie negowałam, bynajmniej, ale jakoś tak wyszło, że nic mi w czytelnicze ręce nie wpadło. Aż do „Schronu przeciwczasowego”, który chociaż nie jest lekką i łatwą lekturą to może przypaść do gustu wszystkim miłośnikom słowa pisanego. Dlaczego? Dlatego, że Georgi Gospodinow zaprasza czytelników w sentymentalną podróż, której czas będzie odgrywał kluczową rolę. W zasadzie to czas stanowił będzie integralnym bohaterem tej powieści. Wszystkiemu winien jest pewien nietuzinkowy, wyjątkowy wynalazca Gaustyn. Próbując przyjść z pomocą osobom cierpiącym na utratę pamięci, zwłaszcza chorym na chorobę Alzheimera, zakłada on w Szwajcarii klinikę przeszłości, w której przeszłość staje się remedium na problemy teraźniejszości. Jego klinika ma przynieść ukojenie, ma pozwolić na odnalezienie zagubionych wspomnień, co okazuje się strzałem wprost w dziesiątkę. Początkwo powstaje jeden pokój wspomnień, ten z czasem uzupełniają kolejne, w końcu całe piętro w klinice służy powrotowi do przeszłości a wreszcie cały budynek. Kiedy jednak przeszłość wymyka się spod kontroli i ogarnia całą Europę, trafiony w punkt pomysł staje się problemem zmierzającym do tego jaką przeszłość wybrać i czy faktycznie pozostanie w niej jest właściwą drogą.

Sam Gaustyn jest dość osobliwą postacią. Nie do końca wiadomo czy jest on jedynie psychiatrą geriatrycznym, czy szalonym demiurgiem, a może jedynie niemym narratorem, który ma zwrócić uwagę czytelnika na ważne kwestie. Jego klinika faktycznie początkowo daje pacjentom możliwość wyboru dowolnej dekady XX wieku, aby odnaleźć bezpieczną przestrzeń, w której mogą znaleźć ukojenie. Tylko, że z czasem przyciąga ona nie tylko zmagających się z chorobą, czy tych, którzy pragną powrócić do szczęśliwych chwil swojego życia, ale rodzi niebezpieczeństwo powrotu do niebezpiecznych przeszłych idei.

„Schron” podzielony jest na kilka części. Od rozdziałów poświęconych fascynacji możliwościami ludzkiego mózgu, przez właściwości ludzkiej pamięci, po ludzkie tęsknoty za przeszłością i ich wpływu ludzkie wspomnienia. Te rozdziały wręcz hipnotyzują i zaskakują zarówno treścią, jak i głębią przemyśleń autora. Gospodinow mistrzowsko oddaje atmosferę każdej dekady, przemycając w opisach smak, zapach i dźwięk minionych lat. Czytelnik jest zaproszony do przyłączenia się do bohaterów w ich podróży przez lata, odkrywając, jak przeszłość może być lekarstwem na bolączki teraźniejszości.

W miarę jak fabuła rozwija się, pojawiają się kolejne wątki wplatane w rozdziały. Te mają bardziej charakter rozważań historyczno-publicystycznych, rozważając zmiany jakie zachodziły w Europie i ich skutki. Tu pojawia się zatem odniesienie do europejskich przywódców, którzy chcąc uratować przyszłość świata, organizują ponadnarodowe referendum dotyczące wyboru wspólnej przeszłości. Ten wątek wprowadza ciekawe dywagacje na temat tożsamości narodowej, zbiorowej pamięci i sposobu, w jaki przeszłość wpływa na kształtowanie się teraźniejszości i przyszłości.

Proza Autora jest poetycka, momentami bardzo refleksyjna, wręcz nostalgiczna. Nie jest to zatem zwykła książka, lecz lektura wymagająca skupienia, chwili zastanowienia, głębszego przemyślenia jej treści. Z założenia zatem czytelnik zmuszony jest do zatrzymania się i chwili zadumy nad własnymi doświadczeniami i wspomnieniami.

Mimo że "Schron przeciwczasowy" jest powieścią wyjątkową i pełną oryginalnych pomysłów, dość wolne jest tempo narracji Autora, ale w mojej ocenie nie jest to powieść, przy której szybkość czytania ma kluczowe znaczenie, co należy mieć na uwadze, aby nie czuć rozczarowania w trakcie czytania.

Jeśli zatem poszukujecie odrobinę bardziej wymagającej lektury, chcecie poobcować z literaturą piękną najwyższej klasy to polecam sięgnąć po "Schron przeciwczasowy" Georgiego Gospodinowa. Miłośnicy inteligentnej prozy na wysokim poziomie z pewnością będą zachwyceni.