Silva Rerum. Tom IV | Autor: Kristina Sabaliauskaitė

  Oto mamy przed sobą czwartą, ostatnią część litewskiej sagi szlacheckiego rodu Najworszów z Milkont. Tym razem na pierwszy plan wysuwa się Franciszek Ksawery, który na końcu trzeciego tomu jako sześcioletni chłopiec trafił do szkoły przyklasztornej, a jego naukę opłacił znany nam, zamożny stryj Piotr Antoni. Teraz mamy przed sobą dojrzałego mężczyznę – jezuitę, filozofa, wybitnie uzdolnionego matematyka i wyznawcę postępowych idei, które wraz z oświeceniem powoli zalewają XVIII-wieczną Europę. Niestety, dobrze wiemy, że dla Rzeczpospolitej jest już za późno, nasz czas jako wolnego państwa właśnie się kończy, choć przecież rozwija się nauka, kwitnie kultura i coraz więcej mówi się o prawach człowieka, równości, tolerancji i wolności.

Piotra Antoniego Najworsza łatwo polubić. Z jego wspomnień dowiadujemy się o niezwykle trudnym, samotnym i pełnym cierpienia dzieciństwie, które go jednak nie złamało. Niezwykła siła charakteru i wrodzona prawość pozwoliły mu wszelkie trudności przekuć w sukces, a szukanie zapomnienia w nauce i niezwykły wręcz głód wiedzy ukształtował naprawdę wyjątkowy, godny oświecenia umysł. Nic więc dziwnego, że to właśnie on otrzymał od króla zadanie skompletowania sprzętu do nowoczesnego obserwatorium astrologicznego. W tym celu Piotr Antoni wyrusza w długą podróż przez Europę, obserwuje zmieniający się w zawrotnym tempie świat i oczywiście nie jest świadomy, jak nieoczekiwane koleje losu go czekają. Podziwiamy naszego bohatera i jego niezwykły kręgosłup moralny, choć skrycie czekamy, kiedy zrobi w końcu coś szalonego, nieoczekiwanego, kiedy wyłoni się z tej kryształowej niemal postaci prawdziwy, niedoskonały przecież, popełniający błędy człowiek. Czy doczekamy się? Oczywiście, nie zdradzę tej tajemnicy.

Bardzo chciałabym napisać, jak wielu innych czytelników, że to wspaniałe zakończenie tej wyjątkowej, czterotomowej sagi... Niestety, chcąc być całkowicie szczera - nie mogę. W mojej ocenie autorka tak bardzo starała się odmalować pełny obraz XIX-wiecznej Europy, że zrobiła to kosztem akcji i głównego bohatera. Mamy więc Wilno, Warszawę, potem podróż przez Francję, Amsterdam, pobyt w Londynie, następnie znowu Litwę i Polskę. I opisy... opisy miast, pałaców, portów, szpitali, laboratoriów i co tam jeszcze - tak dokładne i rozległe, że główny bohater niemal ginie i chwilami zapominamy, że to on wszystko to widzi swoimi oczami.

Jest też bardzo dużo, niezwykle rzeczowych i rozsądnych według mnie, rozważań nad zmianami społecznymi i polityką, ale niestety, za mało akcji, dramatyzmu, emocji, czyli tego, za co pokochałam te powieści. Wspaniały obraz tamtych czasów, naprawdę podziwiam, a jednak chwilami czułam, że za dużo tego wszystkiego i były momenty, gdy po prostu się nudziłam i czekałam, aż w końcu coś się wydarzy.

Podsumowując: Pierwszy tom sagi - wspaniały! Drugi - jeszcze lepszy! Trzeci - inny, a jednak nadal mocno poruszający. A w czwartym jakby wszystko spowolniło, wyblakło i straciło życie. Być może, biorąc pod uwagę losy naszej Ojczyzny – taki właśnie był zamiar autorki, bo przecież właśnie Rzeczpospolita przeszła do niebytu, zniknęła z map Europy. Trzeba jeszcze wziąć pod uwagę, że inni czytelnicy są zachwyceni i czwartym tomem, więc to akurat tylko moje bardzo subiektywne spostrzeżenia. Tak czy inaczej, pomimo kilku krytycznych uwag - tak gorąco, jak tylko mogę, polecam tę niezwykłą serię! To naprawdę coś wspaniałego i wyjątkowego, lektura zapewniła mi niezwykle dużo wrażeń, silnych wzruszeń i wiele razy zaskoczyła, zadziwiła. Już dawno nie czytałam tak pięknej, poruszającej i kompletnej sagi, naprawdę bliskiej doskonałości.