Wołyń Zapomniany | Autor: Marek A. Koprowski

  Ta pokaźnych rozmiarów praca Marka Koprowskiego, autora specjalizującego się w historii Kresów, a zwłaszcza Wołynia, robi wrażenie nie tylko za sprawą zawartości merytorycznej, naukowych ustaleń, ale i przytaczanych relacji świadków, porażających siłą emocjonalnego ładunku.

Cezurą książki jest przejęcie władzy przez Sowietów po przejęciu Wołynia. We Wstępie zaznaczone są też główne kierunki polityki okupanta: kolektywizację, likwidację autonomii polskiej, wywózki do łagrów, represje.

Na drugim biegunie znajdują się sposoby ocalania niezależności: opór polskiego Kościoła wobec narzucanej ateizacji, potajemna nauka języka ojczystego, dbanie o tradycje narodowe i tożsamość. Wszystko poparte historiami, biografiami konkretnych ludzi.

Stereotypowo uważa się, że Ukraina to „dzikie stepy” i hordy banderowców, oddziałów UPA urządzających systematyczne rzezie Polaków. Tymczasem historia sięga pamięcią daleko, daleko wstecz. Koprowski nawiązuje do Wielkiego Głodu, jako zaplanowanych z premedytacją, jeszcze w latach trzydziestych, działań eksterminacyjnych i zsyłek przymusowych robotników do kazachskich kopalń. Autor, bazując na archiwalnych materiałach i subiektywnych relacjach naocznych świadków oferuje czytelnikowi wyważoną kompilację, wypadkową wielu przesłanek. Niczego nie narzuca, dostarcza informacje gotowe do dalszej obróbki intelektualnej. I robi to naprawdę delikatnie, wierząc w siłę perswazji samego komunikatu, który nie wymaga mentorskiego tonu i dydaktycznego wydźwięku.

Generalnie, książka Wołyń zapomniany… opisuje akcje pogromu polskiej społeczności, ale znajdują się tutaj również echa pamięci o żołnierzach wyklętych, Łemkach, a nawet legionach. Odległa historia przeplata się z tą najnowszą. Jedna wpływa na drugą.

Koprowski, nie przytłaczając nadmiarem faktów, oferuje krótki zarys dziejów Marchlewszyzny, jej geopolityki i zależności polsko – bolszewickich. Z naciskiem na te sowieckie, oczywiście. Opisuje reakcje na kolektywizację i jej konsekwencje. A powołując się na zapisy z oficjalnych protokołów i subiektywnych wspomnień przytacza tragiczny, drastyczny wręcz, obraz Wielkiego Głodu, podczas którego zmarło na Ukrainie prawie dziesięć milionów i dziś ocenianego jako ludobójstwo. Tych, którzy przetrwali, zsyłano do Kazachstanu lub rozstrzeliwano. Nie lepiej sytuacja wyglądała tuż po zakończeniu II wojny światowej. Na przykładzie Dowbysza, czy Żytomierza i powojennego życia ocalałych Polaków, właśnie w tych miejscowościach, czytelnik może prześledzić ciąg dalszy represji. Duży nacisk położony jest na obronę wiary katolickiej i pielęgnowanie polskiej tradycji, czy to w szkole, czy za sprawą polskojęzycznej liturgii.

Pierwszoosobowa narracja przybiera na sile zwłaszcza, gdy opisywane wydarzenia zaczynają się od słów powtarzanych w różnych konfiguracjach: ja, moja rodzina, matka, dom, po których następuje cała seria osobistych tragedii z wielką historią w tle.

Ale książka nie samymi relacjami stoi. Uważny czytelnik znajdzie tutaj opisy architektoniczne zabytkowych obiektów. Tych zachowanych i bezpowrotnie zniszczonych oraz barwne dzieje staropolskich zwyczajów sięgające nawet XVII wieku.

Na uwagę zasługuje, powtarzający się w każdej relacji, duży szacunek wobec kultury polskiej i duma, która sprawia, że mimo trudów dnia codziennego, mniejszość polska na Ukrainie, dalej manifestuje swoją przynależność narodową. W kontekście wojny rozpoczętej przez Rosję w 2022 roku, ma to szczególne znaczenie i weryfikuje niektóre konteksty historyczne.

Wołyń zapomniany. Tragiczne losy Polaków na sowieckiej Ukrainie opublikowany za sprawą Wydawnictwa Replika to rzetelnie przygotowana książka również od strony edytorskiej. Twarda oprawa, solidne zszycie, zwracająca na siebie uwagę okładka, wklejki ze zdjęciami oraz indeks z bibliografią dodatkowo uatrakcyjniają tę lekturę.