Alkoholowe Dzieje Polski | Autor: Jerzy Besala

„Alkoholowe dzieje Polski. Czasy PRL-u” to piąty już tom z kręgu tytułowej tematyki autorstwa Jerzego Besali, historyka, publicysty, autora kilkunastu książek i artykułów. Poprzednie części dotyczą czasów Piastów i Rzeczypospolitej szlacheckiej, czasów rozbiorów i powstań, czasów Wielkiej Wojny i II Rzeczypospolitej oraz okresu dwóch okupacji 1939–1945.

Wszystkie łączy ogrom pracy włożonej w napisanie tych publikacji. Staranne zebranie i opracowanie materiałów mające przełożenie na pokaźną bibliografię (materiały archiwalne, dokumentalne, badania opinii publicznej, listy, wydawnictwa zwarte, artykuły prasowe, relacje, wspomnienia, reportaże, proza, opracowania, strony internetowe) oraz indeks. Same rozprawy to zresztą ponad siedemset stron zwartego tekstu pełnego merytorycznych informacji, ale też ciekawostek z pogranicza kultury popularnej. I co ważne, każde wydanie można odczytywać jako autonomiczną, odrębną całość. Czytelnik znajdzie tutaj nie tylko fakty historyczne, ale i rys psychologiczny grupy społecznej, tudzież pojedynczych postaci podawanych jako przykłady. Nie inaczej jest w przypadku najnowszego tomu, omawianych czasów Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.

Jedynym mankamentem tej pracy jest brak materiału ilustracyjnego. Autor skąpi odbiorcy dokumentacji fotograficznej, obrazowej. Szkoda, bo atrakcyjność tej pracy zdecydowanie by wzrosła. Bez tego publikacja Jerzego Besali zwraca się raczej w kierunku naukowym niż popularnonaukowym; zawęża potencjalny krąg odbiorców, co nie umniejsza oczywiście jej wartości. Przecież sam wybór tematyki jest ciekawym zagadnieniem, a dodając do tego anegdoty, opowieści z „pieprzykiem” i cytaty, „Alkoholowe dzieje Polski” stają się naprawdę atrakcyjną propozycją wydawniczą.

Całość podzielona jest na pięć głównych działów, w obrębie których dochodzi do rozbudowanych uszczegółowień. Pierwszy skupia się na przedstawieniu życia polityczno-towarzyskiego omawianego okresu powojennego. Trudnej sytuacji Polski na mapie Europy i jej uwikłań w relacje z jeszcze trudniejszymi sąsiadami. Ale nie tylko o wielkiej historii tu mowa. Jest i o „Stalinku w Belwederze”, Wiesiu i Józiu oraz Staszku. Bez problemu przyjdzie rozszyfrować te pieszczotliwe zwroty komuś, kto epokę PRL zna z relacji historycznych, a jeszcze lepiej – z autopsji jako świadek dziejów. Jak się bawiła elita? Besala wyczerpująco informuje o tym czytelnika. Nie jest jednak stronniczy. Przedstawia również obraz „Proletariackiego życia i picia”, który śmiało można nazwać nową kulturą spożywania alkoholu, wprowadzania robotniczego stylu konsumpcji napojów procentowych. Wszystko poparte danymi statystycznymi, ale także bon motami cytującymi realia. Równie nowatorskie jest podejście do sytuacji wsi. Po raz pierwszy wszakże pojawia się osobliwy twór w postaci Państwowych Gospodarstw Rolnych realizujących wieloletnie plany polskiej gospodarki w myśl jedynie słusznej polityki dobrostanu. Cytowany przez Besalę Dziki Zachód to zdecydowanie za mało na opisanie śmieszno-strasznego obrazu Polaka pijusa w wydaniu wiejskim.

Dla niewtajemniczonych w nazewnictwo alkoholowe mamy tutaj również krótki „kurs” trunków, od tych szlachetnych, po najbardziej fantazyjne mieszanki, których spożycie kończyło się nieczęsto zgonem. Bowiem Besala pochyla się również nad najbiedniejszą warstwą naszej rodzimej społeczności. Przytacza nie tylko kolorowy obraz przyjemności libacji, ale także przykre konsekwencje: komisariaty z „trzeźwiałkami”, stosowanie esperalu jako środka leczniczo-prewencyjnego czy innych metod na opornych, chuliganów i bikiniarzy. Należy podkreślić, że autor podaje nie tylko dane faktograficzne, cytuje statystyki i źródła archiwalne, ale także poszerza krąg badawczy uzupełniając o konkretne dzieła literackie czy filmowe, opisujące alkoholowy aspekt polskiej rzeczywistości PRL.

Udowadnia również, że cały ten okołoalkoholowy przemysł i otoczenie nie było jedynie przejawem spontanicznej potrzeby chleba i igrzysk, sposobem na zagospodarowanie wolnego czasu, czynnikiem integracyjnym, ale przejawem ściśle zaprogramowanej polityki państwa próbującego kontrolować i manipulować życiem swoich obywateli. Tych pełnoletnich i niestety również młodocianych.

Rozdział trzeci: „Kulturalni. PRL” to obraz specyficznego środowiska literatów, filmowców, sportowców, muzyków i polityków uwikłanych w sidła mocniejszych używek. Naprawdę fascynujący, barwny świat przekraczający granice wyobraźni przeciętnego Kowalskiego, a odsłonięty w tejże publikacji za sprawą Jerzego Besali. I chwała mu za to. Ten rozdział jest kwiecisty i nieoczywisty. Następne dwa już niestety nie. Optymizm się kończy. Zaczynają się „mroki średniowiecza”. A konkretnie opisy „Resortów siłowych” (rozdział czwarty) i „Zwalczanie alkoholizmu” (rozdział ostatni). Autor podaje w tym miejscu niechlubne zapisy dotyczące działania Milicji Obywatelskiej, bezpieki i wywiadu, a także Ludowego Wojska Polskiego – to od strony globalnej, państwowej. Ale walka z nałogami pokazana jest też w mniejszym, bardziej lokalnym wymiarze, na przykładzie działania poradni AA, czy nawoływań Kościoła do odnowy moralnej.

„Alkoholowe dzieje Polski. Czasy PRL-u” Jerzego Besali to pozycja ciekawa, wieloaspektowa i na pewno oryginalna. Warto przeczytać, bo to nie tylko spojrzenie na wybrany aspekt rzeczywistości, ale także szerszy obraz pewnej minionej epoki.