Ze Złości | Autor: Irek Grin

Wydaje się, że Żydzi istnieją w świadomości Polaków głównie w kontekście ofiar Holocaustu, który miał miejsce w trakcie II wojny światowej. Ponadto kontrowersje wzbudza kwestia współudziału Polaków w pogromie Żydów w Jedwabnem. Nieporównywalnie rzadko wspomina się o ludności żydowskiej jako licznej grupie obywateli, która była związana z Polską od czasów Kazimierza Wielkiego. Po latach izolacji, w dwudziestoleciu międzywojennym nastąpiło ocieplenie kontaktów między wyznawcami judaizmu i chrześcijanami. Proces obyczajowej i kulturalnej asymilacji próbuje przedstawić Irek Grin w powieści „Ze złości”.

Czytelnicy moją możliwość zapoznać się z treścią książki już po raz drugi, ponieważ autor po 17 latach zdecydował się ponownie pochylić się nad swoim dziełem. Irek Grin odgrywa istotną rolę w świecie literatury polskiej nie tylko jako twórca powieści kryminalnych i sensacyjnych, ale także jako założyciel Stowarzyszenia Miłośników Kryminału i Powieści Sensacyjnej „Trup w szafie”, juror polskich i międzynarodowych konkursów literackich (Nagrody Wielkiego Kalibru, Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus”) oraz Przewodniczący Rady Fundacji Olgi Tokarczuk.

W Książce „Ze złości” przedstawiono losy Żyda, który mieszka w międzywojennym Krakowie. Mimo solidnego wykształcenia religijnego i szacunku, jakim cieszył się dziadek Maksa, chłopak nie chce się silnie wiązać ze swoją społecznością. Czujnie obserwując otoczenie, bohater dochodzi do wniosku, że najlepiej być Polakiem, ponieważ to nie wiąże się z żadnym prześladowaniem. Asymilacji sprzyja jego znajomość języka polskiego oraz wspólna fascynacja życiem po za Kazimierzem, jaką dzieli ze swoją opiekunką, Surą.

Wydarzenia z życia chłopca, a potem młodzieńca zostały spisane w formie pamiętnika przez 80-letniego Maksymiliana. W powieści znajdują się także zapiski komentujące teraźniejszość żydowskiego pisarza, który skupia się głównie na narzekaniu na niespodziewane i wymuszające na bohaterze przerwanie pracy nad wspomnieniami wizyty jego przyjaciela i lekarza, Mozesa Warszawskiego.

Te sentymentalne powroty do przedwojennego Krakowa pozwalają odbiorcy zapoznać się z lokalnym kolorytem miasta oraz skonfrontować się z narracją prowadzoną z żydowskiego punktu widzenia. Wydaje się, że ten plastyczny obraz społeczeństwa można traktować jako główna zaleta książki „Ze złości”. Przypuszczalnie informacje historyczne Grin czerpał z wywiadów z członkami żydowskiej społeczności Kazimierza. Ta hipoteza może być trafna, ponieważ w rok po pierwszej publikacji „Ze złości”, jej autor wraz z Anis D. Pordes wydał „Ich miasto : wspomnienia Izraelczyków, przedwojennych mieszkańców Krakowa”.

Ze względu na to, że czytelnik zapoznaje się ze pamiętnikiem, jego autor nie musi dbać o motywacje innych bohaterów ani opisy lokacji. Według mnie wprowadzenie perspektywy 80-letniego Maksa niekorzystnie wpływa na fabułę. Oczywiście, nie można powiedzieć, że druga oś czasowa jest niepotrzebna, ponieważ daje szansę poznać rozmyślania bohatera, który przeżył II wojnę światową. Jednakże nieustanne przerywanie ciekawych wątków przez odautorskie komentarze wywoływały we mnie frustrację. Trzeba przyznać także, że wprowadzenie motywu sensacyjnego do fabuły należy do najsłabszych w powieści.

Do lektury „Ze złości” może zachęcić przede wszystkim atrakcyjna tematyka, która pozwoli czytelnikom na poznanie kolejnej części historii Żydów w Polsce. O ile losy Maksa w przedwojennym Krakowie intrygują, tak perspektywa bohatera, żyjącego na początku lat 2000 wprowadza jedynie nieprzyjemne rozproszenie w trakcie lektury. Jednakże komentarzy starca nie jest się w stanie pominąć z obojętnością, ponieważ dotyczą spraw, które nie zostały ostatecznie rozstrzygnięte we wspólnej historii. Niewykluczone, że to udane dzieło Grina stanie się dla czytelników impulsem do zgłębiania kwestii związków polsko-żydowskich w XX wieku.