Projekt | Autor: Anna Sudoł

Projekt. Słowo klucz. W powieści pada setki razy, jak dla mnie z wielkim nadmiarem. Hasło często stosowane w korporacjach, gdzie młodzi ludzie ścigają się między sobą w realizacji określonych projektów. Kto będzie pierwszy, kto zrobi ciekawszy i bardziej nowatorski, ten będzie na piedestale.

Autorka zabiera nas do świata wielkiej i prestiżowej Instytucji. To miejsce, gdzie rozdawane są karty decydujące o karierze, o byciu kimś. Kto jest bliżej szefa i jest sprawniejszy organizacyjnie ten ma większą szansę na wybicie się i zrobienie kariery. Do tego koniecznie trzeba znać odpowiednie osoby, które wiele znaczą, a jeszcze więcej mogą zrobić. Bohater, Ludwik, zapowiada przygotowanie Wielkiego Projektu, który wyniesie go na wyżyny kariery, a może nawet pozwoli zająć miejsce w strukturach Instytucji. Ale temat jest objęty tajemnicą, o czym przekonany jest tylko Ludwik. A tak naprawdę wszyscy wkoło mówią o tym projekcie i każdy chciałby wziąć w nim udział. Ale jak to zrobić, aby być pierwszym i tym jedynym? Jak wyeliminować konkurencję? Do jakich sztuczek trzeba się posunąć, aby zasłużyć na udział w tym szumnie zapowiadanym zadaniu?

Projekt doskonale obnaża korporacyjne oblicze ciągłej pogoni za czymś lepszym, doskonalszym i nieosiągalnym. Widzimy oczami autorki jakimi zasadami kierują się młodzi ludzie, mianujący się wybrańcami losu. Liczne kłamstwa, manipulacje, oszustwa i intrygi są na codziennością, rządzą ich emocjami i resztami przyzwoitości. Ci bohaterowie czują się bogami obecnych współczesnych czasów i wybrańcami losu. Ich relacje i zachowania zasługują na potępienie i są żałosne. Ich maluczkość, przez nich niezauważalna, ośmiesza ich w oczach innych przyzwoitych obywateli. Są zepsuci, butni i pyszni. Drwią z innych, którzy nie są w ich szeregach. Co w ich mniemaniu świadczy o pozycji człowieka? Ogromne i nietuzinkowe mieszkanie w prestiżowej dzielnicy, krzykliwie obrazy na ścianach własnego loftu, najnowsze buty na nogach, znajomości z celebrytami, najlepiej o międzynarodowej sławie. Czy liczy się dla nich uczciwość, prawość i szacunek dla drugiego człowieka? Niestety, nie w tych kręgach. Tutaj nie ma miejsca dla przyjaciół, każdy jest konkurentem drugiego i potencjalnym wrogiem. Każdy – oczywiście potajemnie - dąży do zdobycia miejsca na szczycie, manipulując wszystkimi wkoło, każdemu przedstawiając inną wersję wydarzeń, buntując jednego przeciwko drugiemu. To wszystko takie niesmaczne i okrutne, wręcz obrzydliwe. Mnie taki świat drażni, denerwuje i sprawia, że tracę zaufanie do ludzi, podchodzę do nich z dystansem i obojętnością. Dla mnie są żałośni i naprawdę nieszczęśliwi. Nie znają prawdziwego życia i nawet nie próbują żyć kierując się uczciwymi zasadami.
Projekt zasługuje na szczególną uwagę właśnie w dzisiejszych czasach, ciągłej pogoni za lepszym życiem, za posiadaniem jeszcze więcej i więcej, za byciem na topie i szczycie. Ta lektura skłania do refleksji zwłaszcza pod kątem stanu relacji międzyludzkich, zasad postępowania i hierarchii wartości. Warto wspomnieć, że autorka mimowolnie, może niechcący, a może celowo, porusza bardzo trudne i ważne tematy. A mianowicie podejście do aborcji, do miłości, do drugiej bliskiej osoby, igranie z uczuciami innych.

Świetna diagnoza młodego pokolenia, zniewolonego przez ład korporacyjny. Specyficzny i charakterystyczny język, ukazujący indywidualizm pokolenia młodych wilków magnetycznie przyciąga uwagę. Godna poświęcenia jej kilku chwil.

O życiu w korporacji i korporacji w życiu napisano już wiele, jednak pozycje beletrystyczne z reguły skupiają się albo na humorystycznym przedstawieniu takiej rzeczywistości, albo na tworzeniu z niej karykatury. „Projekt” autorstwa Anny Sudoł to zupełnie inna książka. Teoretycznie pisarka nie stworzyła niczego, czego już byśmy nie znali: z osobistych doświadczeń lub opowieści znajomych, jednak całość zyskuje w jej interpretacji oryginalny i bardzo przejmujący charakter.

Czytając „Projekt”, można odnieść wrażenie, że to utopia, gdyby nie fakt, że wszystkie mechanizmy są zaczerpnięte wprost z firmowej rzeczywistości. Zostały jednak udramatyzowane anonimowością świata przedstawionego. Bohaterowie mają tylko imiona, pracują w tajemniczej Instytucji, a ich marzeniem jest możliwość uczestniczenia w Wielkim Projekcie – tylko on ma sens i stanowi ambicję większości pracowników. Wszelkie dywagacje o projektach, realizacjach, statystykach cechują się tak dużym poziomem ogólności, że z jednej strony trudno jest wczuć się w postać, z drugiej jednak – każda z nich staje się swoistym everymanem. Unikanie konkretów i rozmycie wszystkich pojęć podkreśla absurd rzeczywistości, w jakiej tkwią młodzi ludzie: nastawieni na użyteczność i definiujący swoje „ja” głównie przez pryzmat tego, co mogą zrobić dla Instytucji.

Sudoł duży nacisk kładzie na klimat korporacji, w której każdy goni za czymś lepszym, doskonalszym, bardziej efektywnym. Zasada jest prosta – kto bliżej szefa, ten zbiera profity. Koniecznie trzeba znać tych, których znać warto, a kłamstwo i intryga stają się niezastąpionymi narzędziami na ścieżce kariery. Mamy jednak również elementy świata na opak: weganizm przestaje być modny, a bycie gejem jest passe.

Pogodzenie na kartach powieści realizmu zdarzeń z ogólną irracjonalnością świata z pewnością jest wyzwaniem, jednak autorka radzi sobie z nim znakomicie. Mimo że nie do końca orientujemy się, czym tak naprawdę zajmują się bohaterowie, wiemy to, co najważniejsze: że praca przejęła władzę nad ich życiem, że najważniejsze jest to, co wypada i to, co „się robi”. Zarysowane w powieści relacje międzyludzkie są jedynie efektem zależności i układu. Niektóre z nich są zabawne, większość jednak ociera się o tragizm. W świecie wykreowanym przez Sudoł nie ma miejsca na jakąkolwiek szczerość. Wszystko to efekt konwencji. Przykładem takiej postawy jest Kostek, który wstydzi się zaprosić któregokolwiek ze znajomych do wynajmowanego mieszkania na poddaszu: skoro „jesteś tym, co jesz”, to „jesteś tym, gdzie mieszkasz” – chłopak ma świadomość, że po takich odwiedzinach stałby się nikim.

W czasie lektury uwagę zwraca również styl pisania: protokolarny, momentami sztywny, czasami zbyt wymyślny. Idąc za przekonaniem, że granice języka oznaczają granice świata, jak chciał ponad sto lat temu Ludwig Wittgenstein, łatwo wysnuć wniosek, że ta narracja podkreślać miała sztuczność całej kreacji. Anna Sudoł ukazała ten determinizm w sposób bardzo wyrazisty: wejście w hermetyczny obszar kodu, rozumienie go i bycie rozumianym demaskuje podporządkowanie człowieka strukturom i schematom, nie tylko językowym.

Trzydziestoletnia Anna Sudoł napisała książkę odważną, świeżą, pełną energii, opowiadającą o świecie, który jest tuż obok nas. Czytelnik opuszcza „Projekt” z żalem, że to już finisz, ale jednocześnie z ulgą, że mimo wszystko to tylko pewna karykatura. Ma ona umocowanie w rzeczywistości, jednak Sudoł nie sięga po proste środki. W groteskowy sposób pokazuje, na czym polega problem. Ucieka od uproszczeń i stereotypów, docierając do trafnie wieńczącego całość zakończenia. Polecam serdecznie!