Gorzki Świat | Autor: Josef Škvorecký

Na początek taka uwaga ogólna, która mi się nasunęła. Otóż o ile w XIX wieku w naszej części Europy dominowała literatura rosyjska (to trochę umowny okres) o tyle w XX wieku, zwłaszcza w II jego połowie pałeczkę przejęli Czesi. Wprawdzie to my mamy więcej Nagród Nobla z dziedziny literatury, ale zarówno Miłosz, Reymont jak i Szymborska nie należą do najbardziej poczytnych pisarzy, za to Hrabal, Kundera czy Pavel (ta „Śmierć pięknych saren”!) to i owszem.

Do tej grupy czeskich pisarzy śmiało można zaliczyć Josefa Skvoreckiego. Jego opowiadania z okresu wojennego i powojennego (stalinizm) to malutkie perełki. Od początku rzuca się inne spojrzenie Czechów na rzeczywistość. Najpierw to rzeczywistość wojenna, która w zasadzie Czechów ominęła w sposób drastyczny. Nikt nie zapominał o pierwszych miłościach czy o rodzącym się jazzie. Tylko dość trudno zaakceptować, że powoli znikają dawni lekarze, nauczyciele wyznający inną wiarę. Wprawdzie jadą do Terezina bądź obozu koncentracyjnego, ale przecież sami się zgłaszają. Jak gdyby inny świat, niż ten opisywany z naszej okupacji.

Potem mamy ucieczkę do wolnego świata w lutym 1948 roku – opowiadanie o pierwotnym tytule „Tchórze” - sama historia przetrwania tego opowiadania jest ciekawa. A ucieczka też jakby taka lekka, łatwa i przyjemna (noga opierająca się o udo Kitty). Naprawdę inny świat.

Ale już opis rzeczywistości kraju komunistycznego epoki stalinizmu taka jak i u nas, a może i bardziej absurdalna. Skovrecky nie jest w ogóle martyrologiczny czy bohaterski, opisuje rzeczywistość bez ubarwień ale i bez przejaskrawień. Złamane kariery, wyrzucanie ze szkół czy uczelni jest takie banalne, takie częste, takie oczywiste jak kariery oportunistów i karierowiczów spod znaku sierpa i młota.

Kolejna część opowiadań to jazz i okolice. Tutaj Skovrecky tak bardzo skojarzył mi się z Tyrmandem – też wielbicielem jazzu. Skovrecky poświęca jazzowi więcej miejsca, czasami nawet wydaje się, że to muzyka jest bohaterem opowiadania. Tu byliśmy podobni do Czechów (lub oni do nas) – mieliśmy przecież również bikiniarzy w kolorowych skarpetkach, jak sam Tyrmand właśnie.

Wszystkie te opowiadania pokazują Czechów takich, jakich sobie zawsze wyobrażamy począwszy od Szwejka poprzez Miłosza Pipkę („Pociągi pod specjalnym nadzorem”) do Tomasza z „Nieznośnej lekkości bytu”. Są lekkomyślni lub raczej lekce sobie ważący rzeczywistość, rubaszni, ceniący małe przyjemności przy tym rozerotyzowani i swawolni. Nieobce im jednak poważniejsze podejście do życia, kiedy już sytuacja tego wymaga. No i wypijają spore ilości piwa, bo jakżeby inaczej?!

Nie dziwi mnie ten napis na płocie w Cieszynie czasu covidowskiej pandemii: „Tęsknię za Tobą Czechu”, ba jakże za nimi nie tęsknić, zwłaszcza że szybko odwdzięczyli nam się takim samym napisem.

Jest i „polonica”. Podczas dyskusji politycznej prowadzonej przez politruka jest mowa o tym, jak to policja na Zachodzi podczas manifestacji strzelała do manifestantów. Jeden z dyskutantów stwierdził, że w krajach bloku socjalistycznego to niemożliwe, bo na przykład w Polsce milicja nigdy nie strzelałaby do manifestantów. Pozostali dyskutanci przyjęli to wręcz przez aklamację. Ponury żart? Ale jakże w czeskim stylu...!

Ostatnimi czasy mi się poprawiło i mam szczęście do ciekawych książek. A muszę dodać, że Skvorecki był mi w zasadzie mało znany. Muszę szybko naprawić ten błąd i poczytać inne jego książki. I to już niedługo.

Codziennie się przekonuję jak bardzo warto czytać!