Ukraiński Piemont Ruś Zakarpacka W Okresie Autonomii 1938-1939 | Autor: Michał JarneckiPiotr Kołakowski

Przyznam od razu, że do przeczytania tej książki zachęcił mnie tytuł, który bardzo pobudził moją ciekawość. Moja znajomość historii nie jest zapewne perfekcyjna, ale coś tam zawsze mnie interesowało, a już okres dwudziestolecia międzywojennego i okolice polskich Bieszczad w szczególności. Recz opisywana w książce okazała się być dla mnie całkiem obca, a przez to jeszcze bardziej ciekawa.

Książki naukowe, a taką jest niewątpliwie książka Michała Jarneckiego i Piotra Kołakowskiego, „rządzą się innymi prawami” i często bywa tak, że są mało przystępne dla zwykłego czytelnika, który z rzadka, bądź wcale nie ma z nimi do czynienia. Mnie kojarzą się nawet ze skryptami studenckimi, które zawsze prezentują tylko i wyłącznie jakąś wąską specjalizację, jakąś wąską cząstkę wiedzy. Tu, ku mojej ogromnej uldze, jest zupełnie inaczej. Książka jest bardzo przystępna czytelniczo, dzięki temu jest jeszcze bardziej ciekawa. Oczywiście liczba faktów i źródeł jest oszałamiająca i benedyktyńska praca autorów jest widoczna, ale do tego właśnie potrzeba jeszcze w miarę „dobrego pióra”, które tutaj się ujawnia.

Historia Zakarpacia zdaje się być w XX wieku fascynująca. Zaczynała jako część ck monarchii, w wyniku nieprawdopodobnych działań stała się częścią Czechosłowacji (!), uzyskała autonomię, ogłosiła na moment niepodległość, powróciła do korony św. Stefana (czyli Węgier), po kolejnej wojennej zawierusze trafiła do ZSRS, potem do niepodległej Ukrainy – mało jak na sto lat? Książka opisuje tylko dwadzieścia lat jej historii, ale jakże fascynujący to okres!

Nie można zapomnieć o polskich interesach i resentymentach na tym obszarze, o działaniach wywiadowczych i dywersyjnych. II Rzeczpospolita miała u swoich granic prawie samych wrogów, trudno się dziwić, że chciała mieć choć kawałek granicy z przyjaznymi Węgrami! I na krótko udało nam się to osiągnąć.

Nie ma tego w książce, odnoszącej się do konkretnego czasu, ale można powiedzieć, że na Zakarpaciu mało co się zmieniło. Dalej jest to biedny region, w którym różne nacje walczą o swoje interesy, a obecnie jeszcze lokalna mafia stara się ugrać swoje. Stamtąd wywodzą się węgierscy posłowie do ukraińskiego parlamentu! W dalszym ciągu to niespokojny rejon, w którym jeszcze wiele może się wydarzyć! Wiele też się dzieje.

W tej beczce miodu oczywiście nie może zabraknąć łyżki dziegciu. Dla mnie jest to brak map. Jak chyba każdy mężczyzna jestem zdecydowanym wzrokowcem, dlatego kiedy czytam o podziale granic rad bym je ujrzeć, a nie szukać gdzieś w archiwach. W wielu momentach tej książki mapy wydawały mi się konieczne i byłyby bezcennym dodatkiem i zwieńczeniem narracji. Tu tego zabrakło nad czym bardzo ubolewam. Pozostałe źródła są bez zarzutu, a bogata dokumentacja fotograficzna jest godna uznania, cóż, map brak. Dwie zamieszczone są mało czytelne i marginalne, jeżeli chodzi o sedno opowieści.
Po lekturze tej pozycji z pewnością nie odmówię sobie jednego – wizyty w tej części Ukrainy. Moi ukraińscy przyjaciele już kilka razy zachęcali mnie do odwiedzin tej części ich kraju, ale jakoś nigdy nie było aż takiej okazji. Teraz zdecydowanie zmieniłem zdanie, zwłaszcza, że już w dwudziestoleciu międzywojennym przygotowywano i realizowano zręby turystyki w tym rejonie, co miało być jedną z prężniejszych gałęzi tamtejszej gospodarki. Muszę sprawdzić, czy choć po części im się to udało. I będzie to sentymentalna podróż przez Bieszczady …

„Ta „mała historia" zasługuje na poznanie właśnie dlatego, że jest nieznana i że można ją zestawić z tą znaną znacznie lepiej – naszą własną".

Okres dwudziestolecia międzywojennego w Polsce to zdecydowanie jeden z najciekawszych, historycznych okresów naszych dziejów najnowszych. Zarówno jeśli chodzi o istotne aspekty związane z polityką wewnętrzną i rozwojem odrodzonego po stu dwudziestu trzech latach zaborów, państwa polskiego jak i szeregu działań skierowanych poza nasze granice.

O ile, jednak, wektory naszej polityki, dotyczące stosunków z najbliższymi, sąsiadami (weimarskimi a później narodowosocjalistycznymi Niemcami i bolszewicką Rosją) są wszystkim doskonale znane a historiografia, dotycząca tej problematyki, jest naprawdę imponująca, to kierunek południowy, przeciętnemu Polakowi znany jest o wiele mniej bądź też w ogóle.

Bardzo duża grupa naszych rodaków (naprawdę duża) nie ma pojęcia iż w tragicznym dla nas wrześniu 1939 roku, oprócz wojsk hitlerowskich i sowieckich, zostaliśmy zaatakowani również od południa przez słowackie oddziały wojskowe: pięćdziesiąt tysięcy żołnierzy (cztery dywizje) pod dowództwem gen. Ferdinanda Cartrosa, wspierane przez siły powietrzne.

Jest więc to kierunek nad którym wszyscy zainteresowani naszą dramatyczną i burzliwą historią XX wieku powinni się pochylić. I właśnie Ruś Zakarpacka jest jednym z tych elementów i przykładów do którego znakomicie się to odnosi.

Książka w bardzo przystępnej formie kreśli nam bardzo skomplikowany i wielowarstwowy obraz tego regionu, rozpatrywany w aspektach historycznych, politycznych, społecznych, gospodarczych, ideologicznych, religijnych, kulturowych, narodowościowych czy wreszcie terytorialnych, zarówno w ich typowo regionalnym odbiciu jak i w znacznie szerszym, geopolitycznej perspektywie, wpisanej w ważne, rozgrywające się na arenie międzynarodowej wydarzenia lat 1918-1945 i autonomie 1938-1939.

Pamiętajmy iż mówimy o mieszkańcach obszaru, który do I wojny światowej należał do Królestwa Węgier, później do Czechosłowacji a południowe części do Rumunii, od 1944 roku okupowany przez Armię Czerwoną a następnie wcielony do ZSRR, by po odzyskaniu niepodległości stać się integralną częścią dzisiejszej Ukrainy. Jak widzimy, istny konglomerat ludzi i prawdziwa mozaika narodów, tradycji i kultur.

I już choćby z tego względu dzieje regionu są tak zdumiewająco arcyciekawe i warte poznania.

Nas, oczywiście, najbardziej interesują dzieje Rusi Zakarpackiej (opisywanej w tym, bardzo konkretnym, przedziale czasowym) w odniesieniu do naszego kraju i rozmaitych działań (jawnych i niejawnych) prowadzonych na rożnych płaszczyznach i polach przez polską dyplomację oraz organy wywiadowcze, zarówno cywilne jak i wojskowe. W sposób szczególny dotyczy to II Oddziału Sztabu Generalnego czyli „osławionej dwójki", która w trosce o zabezpieczenie żywotnych interesów Rzeczypospolitej podjęła na tym terytoriom szeregu działań operacyjnych, zarówno wywiadowczych jak i, w późniejszym okresie, również dywersyjnych. A działo się tam naprawdę sporo a ów przysłowiowy „podziemny front" miał różne oblicza i formy, o czym sami przekonamy się z zawartych w lekturze treści – choć nie wypada zdradzać szczegółów.

Co ciekawe, jest to historia niemal zupełnie nieznana (i przez to tak bardzo interesująca) a wielka szkoda, gdyż jest to kolejną, ważna, cegiełką w budowaniu obrazu II Rzeczypospolitej w przededniu tak tragicznej dla nas II wojny światowej. Duży ukłon w stronę autorów za podjęcie się tego tematu.

Szczerze polecam wszystkim miłośnikom historii.