Rubin Wezyrski | Autor: Walery Przyborowski

Młody porucznik trzeciego pułku ułanów Księstwa Warszawskiego Kazimierz Kosa zostaje oddelegowany wraz z oddziałem do niewielkiej wsi o nazwie Grzymała, która położona jest pod Stopnicą. Młodzieniec nie jest zadowolony z powodu podróży do małego miejsca, w którym, wedle jego mniemania, nic interesującego się nie dzieje. Zostaje zakwaterowany w posiadłości pana Bogdańskiego, który z uwagi na epizod w konfederacji barskiej woli być nazywany regimentarzem. Z pozoru senna atmosfera miejsca szybko zaczyna się zmieniać. Z sąsiadującego z pokojem Kazimierza pokoju dochodzą dziwne odgłosy, a wkrótce młodzieniec przez przypadek dowiaduje się, że dwieście lat wcześniej w majątku doszło do tajemniczej śmierci sułtanki, której losy połączone są z pierścieniem z wezyrskim rubinem. Wokół młodego pułkownika zaczynają dziać się zastanawiające i niesamowite rzeczy. Wkrótce Kosa wchodzi w rolę detektywa-amatora, który stara się rozwikłać sprawę śmierci sułtanki, o której nie chce mówić żaden mieszkaniec posiadłości ani wystraszeni widokiem widma wieśniacy. Czy porucznikowi uda się poznać tajemnice z przeszłości i odkryć kto zabił kobietę? Czy zdoła ocalić nie tylko siebie, ale i ukochaną Julię przed fatum? Jaką rolę odgrywa Hiszpan mieszkający u regimentarza i pałający antypatią do Kosy?

,,Rubin wezyrski” jest jedną z wielu powieści historycznych autorstwa Walerego Przyborowskiego, którego twórczość należy liczyć w setkach sztuk. Tworzący w okresie pozytywizmu pisarz był historykiem specjalizującym się w tematyce powstania styczniowego (w którym zresztą uczestniczył), nauczycielem i dziennikarzem współpracującym z wieloma czasopismami. Tworzył powieści dla dorosłych (utwory o tematyce historycznej, romanse i kryminały) oraz dzieci (powieści z dziejów państwa polskiego). W swoich utworach łączył elementy sensacji i przygody z wątkami romansowymi i niepokojącym nastrojem rodem z powieści grozy.

Powieść ,,Rubin wezyrski” zasługuje na uwagę czytelnika z różnych znaczących powodów. Po pierwsze z uwagi na pozorny autentyzm będący znakiem rozpoznawczym niektórych dzieł Przyborowskiego, a zwłaszcza jego powieści kryminalnych. W ten sposób autor kreuje się na zaledwie ,,kronikarza”, który z uwagi na splot okoliczności miał możliwość przeczytać dawne dokumenty należące do pewnej znanej i szanowanej rodziny. Z uwagi na nieposzlakowaną opinię familii postanowił nie wyjawiać nazwiska członków tego zacnego rodu. We wstępie do powieści zwraca uwagę, że dokumenty w formie rękopisów, które miał okazję przeczytać stanowią fragmenty oryginalnych zeznań w głośnej sprawie sądowej. Taki zabieg ze strony pisarza miał niejako umniejszyć jego rolę jako twórcy świata przedstawionego i miał zapewnić czytelnika o prawdziwości przedstawianych w książce wydarzeń.

Książka podzielona jest na pięć rozdziałów, które stanowią odrębne opowieści prowadzone z punktu widzenia różnych bohaterów uczestniczących w sprawie. Są to obszerne subiektywne relacje nie pozbawione emocji oraz zarysów sekwencji zdarzeń, które miały miejsce w niedalekiej przyszłości. Osoby opowiadające nie tylko dokładnie odwzorowują otaczające ich otoczenie (np. wygląd budowli), ale również z ogromną dokładnością przytaczają rozmowy, w których uczestniczyli.

W utworze zgrabnie łączą się charakterystyczne dla pisarza wątki obyczajowe i elementy grozy. Nastrój niepokoju tworzony przez dziwne zjawiska mające miejsce w domu regimentarza wynikający z potrzeby odkrycia sekretu sprzed lat uzupełniany jest elementami humorystycznymi, na przykład za sprawą hipochondrycznej ciotki, której lekarstwem na każdą dolegliwość są słodycze. Poza tym Przyborowskiemu udało się wykreować bohaterów niezwykle barwnych, którzy na długo zapadają w pamięć czytelnika.

Polecam ,,Rubin wezyrski” każdemu miłośnikowi powieści historycznych oraz pasjonatom opowieści z dreszczykiem. Sekret skrywany przez rodzinę regimentarza okazuje się oddziaływać na wyobraźnię nie tylko mieszkańców Grzymały, którzy pod wpływem plotek tworzą legendę o widmie, ale i głównego bohatera niepokojonego dziwnymi dźwiękami dochodzącymi z sąsiadującego pokoju. Odkrycie tajemnicy rubinu wezyrskiego i powiązane z tym wydarzenia okazują się pasjonującą lekturą, od której niesposób się oderwać.