Gra W Kości | Autor: Elżbieta Cherezińska

Po fantastycznym spotkaniu z piastowskimi książętami rodem z XIII-wiecznej Polski na kartach "Korony śniegu i krwi", owładnięta potrzebą zakotwiczenia się w średniowiecznych, rodzimych klimatach, długo nie zastanawiałam się nad wyborem kolejnej lektury.

"Gra w kości" Elżbiety Cherezińskiej była dokładnie tym, czego potrzebowałam: mocno osadzoną w średniowiecznych realiach i naszej historii opowieścią z galerią barwnych, wyrazistych postaci, będącą brawurowym połączeniem autorskiej wizji i prawdy historycznej.

Fabuła powieści osnuta jest wokół wydarzenia, które przeszło do historii jako zjazd gnieźnieński, a w szerszym kontekście - wizjonerskiej, uniwersalistycznej idei Ottona III dążącego do stworzenia cesarstwa łączącego wszystkie chrześcijańskie kraje Zachodu. Miało ono składać się z czterech równoprawnych królestw Europy, a więc Italii, Galii, Germanii i niedawno ochrzczonej Słowiańszczyzny - i tu w orbitę zainteresowań cesarza wchodzi stale umacniający swą pozycję ambitny książę Bolesław, zdeterminowany wprowadzić swoje państwo na arenę międzynarodowej polityki, dzięki swej inteligencji i dalekowzroczności wyrastający na gracza pierwszej ligi, z którym liczyć muszą się kraje ościenne. Literacka wizja Cherezińskiej obejmuje okres pięciu lat na przełomie pierwszego tysiąclecia: od 997 roku, który zapisał się na kartach historii jako data męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, do roku 1002, kiedy to po śmierci cesarza Ottona III Bolesław wyrusza na długotrwałą wojnę przeciw jego następcy, zakończoną pokojem w Budziszynie w 1018 roku. Akcja powieści toczy się na dwóch płaszczyznach; fabuła pozwala śledzić wydarzenia rozgrywające się w piastowskim księstwie Bolesława, który postanawia męczeńską śmierć Wojciecha - Adalberta wykorzystać do celów politycznych i wzmocnienia swojej pozycji na arenie międzynarodowej. Dzięki mądrym rządom, umiejętnie nawiązywanym sojuszom, ale również rozbudowanej sieci szpiegów, kontroluje sytuację na Czechach, Rusi i w Skandynawii, nieustannie stawiając czoła książętom Rzeszy i pogańskim plemionom Połabia i Prus. Jego marzeniem jest królewska korona, która stawiałaby go w jednym szeregu z innymi liczącymi się władcami chrześcijańskimi i aby osiągnąć cel, postanawia wykorzystać męczeńską śmierć czeskiego misjonarza.

Poznajemy również młodego cesarza Ottona III owładniętego ideą zjednoczenia chrześcijańskiej Europy pod swoim berłem i jego najbliższe otoczenie: nauczyciela i późniejszego papieża Sylwestra II, mnicha Gerberta z Aurillac oraz bliskiego współpracownika Leona, biskupa Vercelli. Ukształtowany przez najwybitniejsze umysły epoki, próbuje zrealizować swój idealistyczny plan, co wcale nie jest prostym zadaniem w rozległym i wewnętrznie skłóconym imperium. Nie mając zbyt wielu oddanych, prawdziwych sojuszników w swoim otoczeniu, zwraca się ku słowiańskiemu księciu Bolesławowi, którego widzi jako godnego, równorzędnego partnera w nowej, zjednoczonej, chrześcijańskiej Europie. Wspólne interesy dwóch inteligentnych, ambitnych i dalekowzrocznych władców krzyżują się nad nad relikwiami św. Wojciecha na zjeździe gnieźnieńskim i pod nieprzypadkowo wybraną datą zbiegającą się z początkiem nowego milenium. Cesarska pielgrzymka do grobu świętego męczennika i towarzyszące jej wydarzenia poważnie wpływają na zmianę układu sił na kontynencie i wzrost znaczenia księcia Bolesława, co budzi zrozumiały niepokój wśród panów Rzeszy. Obserwujemy barwny i dynamiczny korowód wydarzeń, śledzimy zakulisowe intrygi i polityczne rozgrywki na wielu polach jednocześnie. Zawirowania wokół papieskiego tronu, na którym udaje się Ottonowi osadzić swojego mentora, bunty możnych w Italii i Germanii uniemożliwiające wcielenie w życie idealistycznej myśli młodego cesarza, brawurowo rozegrana przez Chrobrego kwestia relikwii Sławnikowica, w tle niepokoje wśród plemion pogańskich i delikatnie zarysowana sytuacja w cesarstwie bizantyńskim, a wszystko to okraszone niejednoznacznymi, złożonymi interakcjami wyrazistych bohaterów sprawia, że śledzimy fabułę z zapartym tchem i wypiekami na twarzy. Bo też postaci bohaterów "Gry w kości" zasługują na najwyższe uznanie; autorka zadbała nie tylko o historyczną ich wiarygodność, ale też psychologiczną, dzięki czemu portrety bohaterów są zgodne z materiałem faktograficznym, a przy tym nie pomnikowe, nie ustawione na niedostępnym piedestale, lecz jak najbardziej żywe, naturalne i prawdziwe. Mowa tu choćby sylwetkach głównych bohaterów - cesarza Ottona i Bolesława Chrobrego - doskonale zarysowane, wyraziste, charakterystyczne. Pogłębiona analiza tych postaci, rozbudowana sfera motywacji, emocji i refleksji świadczą nie tylko o doskonałej znajomości ludzkiej natury, ale i rzetelnym przygotowaniu merytorycznym autorki. Nagle papierowe postaci z podręczników historii dosłownie ożywają - i zaskakują, bo w jednej chwili wszystko, czego dokonały lub próbowały dokonać, staje się zrozumiałe, jasne i oczywiste. A na lekcjach historii nie zawsze takie było, prawda? I tak na kartach "Gry w kości" mieszają się ze sobą postaci historyczne - jak biskup Unger, księżna Emnilda, brat św. Wojciecha - Radzim Gaudenty czy papież Sylwester II lub margrabia Miśni Ekkehard - i fikcyjne, przy czym różnica między nimi jest tak płynna, że niemal nie do wychwycenia (gdyby nie znajomość historii). Każda z nich jest po mistrzowsku nakreśloną indywidualnością i jawi się jako postać z krwi i kości, zdaje się żyć własnym życiem zajmując z góry wyznaczone miejsce w przemyślanej, spójnej fabule. Ujęty w literackie karby historyczny przekaz brawurowo dopełnia pełna rozmachu wyobraźnia Cherezińskiej, co zaowocowało niezwykle sugestywnym, wiarygodnym obrazem epoki, najważniejszych jej wydarzeń i najbardziej liczących się bohaterów. Szczególnie silne wrażenie robi wizja spotkania Ottona z Bolesławem czy fragmenty opisujące charakter młodego cesarza i jego ideę, która zdecydowanie przerosła jego samego i epokę, w której się narodziła. Takich spektakularnych, pełnych rozmachu momentów jest w powieści więcej - po prostu nie mogę przejść do porządku dziennego nad ich naturalną, pozbawioną patosu wzniosłością i porywającym pięknem. Autorce w nadzwyczaj wiarygodny sposób udało się oddać specyficzny i wyjątkowy klimat średniowiecza, którego kwintesencją jest niespotykane gdzie indziej połączenie sacrum i profanum, gdzie równolegle z dzikim okrucieństwem, surowością i pogańską mentalnością współegzystuje wysublimowana religijność, ekstatyczne uniesienia czy mistyczne szaleństwo. Niewiarygodne, jak wieloma różnymi odcieniami udało się Cherezińskiej zabarwić złożoną i niejednoznaczną atmosferę epoki. Jej wizja, tak prawdziwa i naturalistyczna, mocno osadzona na historycznych podstawach, poraża swym rozmachem i pięknem. Choć mnogość i rozbudowanie wątków pobocznych początkowo może czytelnika przytłaczać, a akcja nie zawiązuje się w tempie, jakiego byśmy sobie życzyli, warto dać się wciągnąć opowieści; kiedy wątki zaczynają się wreszcie ze sobą splatać, robi się tak intrygująco, że doprawdy trudno się od lektury oderwać. "Gra w kości" zachwyca pod każdym względem i chociaż nie postawiłabym jej w jednym rzędzie z naprawdę fenomenalną "Koroną śniegu i krwi" czy "Północną drogą", zdecydowanie jest to pozycja, która jaśnieje na naszym rynku wydawniczym. Jest nie tylko maksymalnie dopracowana pod każdym możliwym kątem: historycznym, obyczajowym, psychologicznym czy charakterologicznym, ale napisana z lekkością, pasją, dynamizmem i niezaprzeczalnym talentem, przed którym mogę tylko schylić głowę. Elżbieta Cherezińska po raz kolejny sprawiła, że poczułam głęboką dumę z naszej historii i radość, że znalazł się ktoś, kto chce i potrafi o niej opowiadać w tak fascynujący, niesamowity sposób. Gorąco polecam nie tylko miłośnikom historii (ich specjalnie zachęcać do lektury nie trzeba), ale przede wszystkim tym czytelnikom, którym z nią nie po drodze. Zaręczam, że żywa, fabularyzowana jej wersja w wykonaniu Cherezińskiej to prawdziwy majstersztyk, który jest w stanie oczarować i zachwycić każdego.