Zabójstwo Rogera Ackroyda | Autor: Agatha Christie

Agatha Christie to niekwestionowana królowa kryminału. Jej powieść z 1926 roku pt. „Zabójstwo Rogera Ackroyda" odniosła ogromny sukces. W Polsce ukazała się kilka razy, m.in. w wydaniu Prószyńskiego i S-ki w roku 2000.

Doktor Sheppard zostaje zaproszony na kolację do Rogera Ackroyda – zamożnego wdowca, który adoptował syna swojej byłej żony i wychowywał go jak własnego. Podczas kolacji obecni są też jego najbliżsi – bratowa i bratanica, przyjaciel i sekretarz. Po posiłku Ackroyd prosi Shepparda na rozmowę – okazuje się, że jego ukochana była szantażowana, popełniła samobójstwo, lecz przed tym wysłała do niego list. Nie chce jednak powiedzieć lekarzowi, co w nim jest. Po powrocie do domu Sheppard dostaje telefon, że Ackroyd nie żyje. W domu nikt nic nie wie, a po wyłamaniu drzwi do gabinetu okazuje się, że bogacz faktycznie został zamordowany. Podejrzenia padają na przybranego syna, który znika w tajemniczych okolicznościach. Sheppard poznaje swojego nowego sąsiada, Herkulesa Poirot, który obiecuje bratanicy zamordowanego rozwiązać zagadkę. Za towarzysza obiera sobie Shepparda i wraz z nim odkrywa tajemnicę.

Książka to jak zwykle doskonale skonstruowany kryminał. Typowe dla tego gatunku rzeczy i tu mają swoje odwzorowanie – jest morderstwo, są podejrzani, poszlaki i detektyw. Poirot to jednak już nie ten sam żywiołowy ekscentryk, co w poprzednich powieściach. Tu jest już na emeryturze, mało zdradza, lecz jak zwykle bardzo się przechwala.

Narratorem jest tu sam doktor Sheppard. Obserwuje wszystkich podejrzanych (sam też jest w tym kręgu), czasem współpracuje z Poirotem, czasem sam załatwia jakieś sprawy. Jest dokładny, ale też powściągliwy. Nie opisuje zbyt wielu własnych przemyśleń, stawia raczej na suche fakty.

Język powieści jest jak zwykle prosty. Jedyne do czego mogę się przyczepić, to wtrącenia z języka francuskiego, których nadmiernie używa sławny detektyw.

Jeśli chodzi o postacie, które biorą udział w całej akcji, są one jak zwykle dość różnorodne. Sheppard to lekarz, który nie lubi plotek, ale fascynuje go natura ludzka. Dlatego tak chętnie przyłącza się do Poirota. Ackroyd jest słabo opisany, wiemy tylko tyle, że dorobił się znacznej fortuny i był dość skąpy. Jego bratowa to typowa płaczka, jej córka to silna kobieta, której lojalność należy podziwiać. Ralf Paton za to, to tajemniczy młodzieniec, który miał w przeszłości różne doświadczenia. Oprócz nich mamy też podstarzałego kawalera-mruka, pogodnego asystenta, wiernego lokaja i służące – surową panią domu, skrytą pokojową i pozostającą w cieniu młodą dziewczynę.

Agatha operuje różnymi typami charakteru, by pokazać jak sytuacja zmienia człowieka. Każdy przeżywa śmierć pana domu na swój sposób, niektórzy dość zaskakująco. Akcja jest szybka, zmienna, a przesłuchania zdecydowanie przebiegają różnie. Morderca jest cały czas ukryty, nawet gdy zaczynamy już kogoś podejrzewać, okazuje się, że ma on doskonałe alibi.

Zaskakujące może być zakończenie. Część czytelników poczuje się zawiedziona, nie przekonają ich argumenty użyte w rozwiązaniu. Nie mogę jednak nic zdradzić, bo popsuje wam to zabawę.

Jak zwykle przy Agathcie bawiłam się świetnie. Książka wciąga, nie pozwala ani na chwilę się od siebie oderwać. To naprawdę dobra pozycja, która zapada w pamięć.

Komu polecam? Tym, którzy znają Agathę – zobaczycie ją od nieco innej strony niż do tej pory. Osoby, które nic nie czytały z dorobku Christie powinny chyba zacząć od czegoś innego. Jest to pozycja dobra, ale nie ma w niej zbyt wielu danych o Poirotcie, a to ważna postać, której metody i sławę należy poznać wcześniej. Nie mniej jeśli chcecie sprawdzić, dlaczego tak lubię tę książkę to zachęcam.

Po niewyróżniającym się spotkaniu z panną Marple w powieści „Morderstwo odbędzie się..." nie poddałam się i kontynuowałam poszukiwanie kryminalnej iskierki w kolejnym dziele Agathy Christie. Przerzuciłam się na innego, chyba oficjalnie bardziej lubianego bohatera powieści słynnej autorki, prywatnego detektywa Herkulesa Poirot'a. Jakże miłe było to spotkanie opiszę w następnych akapitach.

Przewracając trochę szyk prawidłowej kolejności, zacznę od zakończenia opowieści, a poniekąd także fabuły. Mam je na świeżo i nie chcę wyjść z typowego dla czytelnika entuzjazmu. Od razu przeleję odczucia w te kilka, mam nadzieję fortunnych, zdań. A zakończenie powala wręcz na łopatki! Tylu różnobarwnych bohaterów, tyle możliwości dokonania zbrodni, tyle motywów okrutnego zabójstwa, a ścieżka zdarzeń w głowie czytelnika skręca raz w jedną, to znowuż w drugą stronę. Już zdaje się, że wiesz i nie może być to nikt inny, jak określona wyobraźnią persona, a tu jedno błyskotliwe przemyślenie detektywa Poirota i już zmieniasz zdanie o 180 stopni. Pędzisz labiryntem myśli, wyciąganych kolejno faktów, pozostawionych dowodów, bądź zastawionych pułapek, wydaje Ci się, że jesteś kilometr od mety tego maratonu, aż pojawia się arbiter Poirot i uświadamia Ci Twoją detektywistyczną porażkę. Jak sprytnie rozpisała tę zbrodnię pani Christie wie tylko ten, kto lekturę ma za sobą. Samo zakończenie, choć w tej całej niespodziewaności kusiło mnie momentami swoją prawdziwą wersją, jest co najmniej zaskoczeniem. Nawet jeżeli czytelnik, taki choćby jak ja, miał na końcu języka, czy raczej z tyłu głowy, podejrzenie w minimalnym stopniu zgodne z prawdą, to jednak żadne wcześniejsze zdarzenia i fakty tego do końca nie potwierdzają. Zawsze jest jakieś ale w teorii czytelnika więc nawet jeżeli uda Wam się odgadnąć szybko, kto odpowiada za zabójstwo Rogera Ackroyda, a w moim przypadku winowajca okazał się jednym z dwóch podejrzanych, to i tak końcówka, a jeszcze bardziej sama dedukcja poszczególnych postaci prowadzona przez Herkulesa Poirota, nie pozostawi złudzeń, co do majstersztyku całej opowieści. Przekazuję ogromny plus dla złożoności śledztwa, dla niby prostej, a jednak nieoczywistej fabuły, jak również dla iście ciekawych postaci, w których niezaprzeczalnie wyróżniam belgijskiego detektywa.

Otóż, pan Poirot okazał się jednocześnie alfą i omegą w drodze do odkrycia tajemniczego sprawcy. Napisać o nim, że był po prostu fachowy bądź sprytny, byłoby niepełnym opisem. Belg okazał się bowiem championem wśród bohaterów powieści. Ktoś mógłby lakonicznie napisać, że z Poirota niezły wróżbita Maciej, ale byłby w dużym błędzie. On nie kieruje się przeczuciami, a prawidłową oceną sytuacji. Jego pracę cechuje niesamowita fragmentaryczność. Sama treść też nie szczędzi temu bohaterowi pochlebnych opinii:
„...ten jegomość w istocie dokonał zupełnie fantastycznych rzeczy..."

I tak samo jak czytelnik mimowolnie poznaje się na finezji zawodowej detektywa, tak bohaterowie powieści mogą uważać Poirota za dość dziwną osobę, która nie do końca wydaje się normalna. Śledczy niejednokrotnie głośno wypowiada swoje myśli, porządkuje na głos powstałe zdarzenia, a to nie zawsze równa się ze zrozumieniem słuchacza.

„Otwarte okno! Zamknięte drzwi! Krzesło, które samo zmieniło swoje położenie. Te trzy przedmioty ja pytam: „dlaczego", a one mi nie odpowiadają."
Większość bohaterów jest o krok milowy za detektywem w drodze rozwiązania zagadki, a wypowiadane zdania, choć będące czystą podpowiedzią, są dla nich zwykłym stekiem nieistotnych banałów.

Jest jednak bohaterka, której też z chęcią się kłaniam. Karolina, siostra narratora powieści, doktora Shepparda, okazała się może typową osiedlową babą, a jeszcze bardziej przedstawicielką monitoringu miasteczkowego, ale to właśnie ona okazała się nieświadomie nieść pomoc w odkryciu sprawcy. Jako bohaterka pokazała, że cecha intuicji kobiecej nie była czymś obcym już w latach dwudziestych ubiegłego stulecia.

Bohaterem ważnym dla fabuły okazuje się też miejscowy doktor, z którego punktu widzenia poznajemy historię. Jest on bowiem narratorem powieści i relacjonuje niejako wydarzenia powstałe w Fernly Park. (Nie)szczęśliwy fakt zamieszkania detektywa Poirota w sąsiedztwie doktora, sprawia, że narrator staje się kompanem śledczego i bierze faktyczny udział w dochodzeniu. Jakim bohaterem jest doktor Sheppard? Z pewnością bardzo inteligentnym i rzeczowym, w niektórych okolicznościach wręcz iście drobiazgowym, o czym nie przekonujemy w trakcie trwania śledztwa, a dopiero w jego powolnej końcowej odsłonie.

Pozostali bohaterowie zasługują w równym stopniu na literackie uznanie. Rzadko pojawiają się takie książki, w których następuje tak naturalne wejście w toczącą się sprawę przez mieszkańców miasteczka. Tutaj wszyscy współgrają, co nie jest równe ze zdaniem, że pomagają w śledztwie, ale tworzą harmonijną całość akcji i nie ma tu osoby nijakiej, zbędnej. Każda, nawet mniejsza, rola została przemyślana i ma swój niemały wkład w działania Poirota.

Zastanawiałam się, czy są jakieś elementy niepasujące, albo nużące, które umniejszyłyby rolę powieści. Otóż były takie momenty, które chciałam przebrnąć, bo czułam, że nie dotykają jeszcze sedna sprawy. Mowa o dość długim wstępie jeszcze przed morderstwem właściwym, a dotyczącym małżeństwa i śmierci państwa Ferrars. Wątek ten, choć z punktu widzenia całości opowieści, był ważny i było do niego sensowne odniesienie na koniec, wydał mi się nadzwyczaj długi. Przyniosło to swego rodzaju początkową minimalną niechęć. Na szczęście wprowadzenie we właściwe dochodzenie i wejście w sprawę belgijskiego detektywa, poruszyło mnie na tyle, aby z czytelniczą pasją chłonąć kolejne strony i poszukiwać prawdziwego zbrodniarza. W końcu, cytując Herkulesa Poirota:

„Prawda, bez względu na to, jak okropna, jest zawsze ciekawa i piękna dla jej poszukiwacza."