Tam, Gdzie Byłam 3 USA | Autor: Elżbieta Dzikowska

Elżbieta Dzikowska to marka sama w sobie. Szara eminencja na dworze Tony’ego Halika. Plotki, a także ich najnowsze opracowania biograficzne, głoszą, że za sukcesem męża stała właśnie ona ‒ królowa. To Elżbieta wymyślała scenariusze odcinków „Pieprzu i wanilii”, zbierała dokumentację, dbała o realizację telewizyjną. Tony był gwiazdą. Duet wymarzony. A kiedy zabrakło Halika, Dzikowska samodzielnie rozwinęła skrzydła. Nie spoczywa na laurach. Dalej pisze artykuły i książki, fotografuje, jest aktywną podróżniczką, kolekcjonerką dzieł i biżuterii. Ostatnio ambasadorką i założycielką Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika w Toruniu. Wszechstronnie wykształconą historyczką sztuki, sinolożką, dziennikarką.

Najpierw „Tam, gdzie byłam” obejrzałam, potem znowu obejrzałam, a następnie obejrzałam i przeczytałam… Wydawnictwo Bernardinum zadbało o piękną edycję. Twarda oprawa, kredowy papier, wielkoformatowe, kolorowe zdjęcia robią wrażenie. Pomagają słowu przenieść wyobraźnię tam, daleko za ocean. Tym razem do Stanów Zjednoczonych.

Ten swoisty travelog przypomina bardzo osobisty pamiętnik w stylu reporterskich relacji z podróży. Całość podzielona jest na dwanaście części, z których dziesięć poświęcono wybranym krainom odwiedzanym jeszcze w 1987 roku. To nie żaden zarzut. Autorka sama przyznaje, że pandemia koronawirusa, choć zatrzymała w kraju, pozwoliła na uporządkowanie materiałów z zaległych wypraw, opracowanie ich i zaktualizowanie do druku. Dzięki temu czytelnik może poczuć magię wielkiej przygody z Elżbietą i Tonym, razem, w narracji pierwszej osoby liczby mnogiej Z licznymi dygresjami osobistymi (atakiem woreczka żółciowego, chociażby) i drzewem genealogicznym w tle. Swoim, ale i Indian, bo to im poświęcone jest obecne wydanie. Na kartach książki w głównej mierze przewijają się rdzenni mieszkańcy Ameryki, nawet w kontekście urokliwych zakątków Florydy z piaszczystymi plażami, błękitną wodą i palmami oraz Parkiem Narodowym Everglades pełnym mokradeł i aligatorów. Całkowite przemieszanie skrajności. Aż chce się tam być i słuchać magnetyzującej opowieści Dzikowskiej o historii tego zakątka świata, specyfice geopolitycznej i kulturowej, którą snuje z uroczym brakiem dystansu do siebie i rozmówcy: („Wyjechaliśmy, ale nie daruję Czytelnikom trochę informacji o Miami”). Kluczem do sukcesu jest właśnie ta otwartość i bezpośredniość, szczerość przekazu, klimatu wspomnień. To nie tylko zapis podróży z punktu A do punktu B. To również wykład o lokalnych zwyczajach, sztuce, wielkich artystach – malarzach i pisarzach.

Dużo tutaj również nawiązań i powiązań z kulturą polską. Dzikowska tropi relacje mieszkańców Ameryki i naszych rodaków. Śledzi korzenie etymologii nazw, genezę ojców założycieli wykazując ich (często) polską proweniencję (sic!). Oczywiście nie zabrakło wątku Kazimierza Pułaskiego, bohatera wojennego i honorowego obywatela Stanów Zjednoczonych. Tropimy także wszelkie ślady „czarnej spuścizny”. Od niechlubnej karty niewolnictwa do jazzu w najlepszym wydaniu, w tym nowoorleańskiego Louisa Armstronga.
Rozdziały przesuwają nas w stronę Arizony i Apaczów Navajo. To świetny moment, by zweryfikować wiedzę dostępną z powieści Karola Maya z rzeczywistością. Scenografie westernowe z klasyki kina z krajobrazami amerykańskiej prerii i pustyni. Uczestniczymy w polowaniu na bizony (takie nasze polskie żubry), odwiedzamy rezerwaty Indian Crow, a także Park Narodowy Yellowstone w Montanie, z siedzibą rdzennych Szoszonów, wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. I tutaj, jak w poprzednich akapitach, Dzikowska słowami odmalowuje barwne kadry filmowe gejzerów, błotnych wulkanów, lokalnej fauny i flory. Pisarski warsztat poparty wyobraźnią plastyczną sprawia, że przesuwające się krajobrazy przypominają dokumenty obserwowane okiem kamery. Czytamy, ale też patrzymy na kalifornijskie sekwoje w Parku Yosemite (kolejny na liście UNESCO) i góry Sierra Nevada, by już za chwilę wkroczyć do słynnej Doliny Śmierci, najgorętszego miejsca na ziemi. Zwiedzić Skamieniały Las w Arizonie, Wielki Kanion Kolorado liczący już dwa miliardy lat, poznać Indian Anasazi, a na granicy Arizony z Utah przyjrzeć wyrzeźbionym w skale pomnikom prezydentów w Monument Valley.

Indianie to tak naprawdę Azjaci przybyli na tereny Ameryki tysiące lat temu. Wskutek słynnej pomyłki Krzysztofa Kolumba kolejne pokolenia uczą się historii odkryć geograficznych, nie zmieniając nomenklatury. I tak już pewnie zostanie. Ostatnimi laty na jaw wychodzą coraz nowsze i skandalizujące doniesienia o traktowaniu Indian w rezerwatach, statusie tych rezerwatów, miejscu w gospodarce Stanów Zjednoczonych, dyskryminacji, parytetach i akulturacji. Tematy niełatwe, a „biali” panowie oprócz kwestii afroamerykańskich muszą skupiać się na poprawności politycznej na linii „czerwonoskórych”. Elżbieta Dzikowska nie zanurza się w ten wątek. Kończy swoją opowieść pięknym wspomnieniem. I dobrze. Indianie na sprzedaż? To byłoby za smutne.