Isabel Wolff

Planując kolejną powieść, zawsze zaczynam od tego, czym zajmuje się zawodowo główna bohaterka, to stanowi punkt wyjścia. Po ustaleniu, że Jenni będzie ghostwriterką, pozostawało mi już tylko określenie rodzaju zlecenia. Postanowiłam, że będą to wspomnienia z czasów wojny, ale nie dotyczące wielokrotnie eksploatowanego konfliktu w Europie, tylko wojny na Wschodzie. Zawsze interesowałam się wojną na Pacyfiku. Pamiętam, jak dowiedziałam się w dzieciństwie, że Dennis, znajomy rodziców, pracował przymusowo przy budowie kolei tajsko-birmańskiej. Matka oznajmiła mi ściszonym tonem, że dużo wycierpiał i był świadkiem „strasznych rzeczy", ale nie chciała powiedzieć, o co dokładnie chodziło. Jako nastolatka oglądałam z wypiekami na twarzy serial Tenko o grupie Brytyjek i Australijek zesłanych do obozu w dżungli na Sumatrze. Poruszyły mnie ich zmagania z chorobami, niedożywieniem i nieobliczalnym okrucień-stwem prześladowców, fascynowała solidarność kobiet, a czasami całkowity jej brak. Czytałam też powieść zatytułowaną Miasteczko jak Alice Springs, osadzoną w okupowanych Malajach, od której nie mogę się uwolnić. Dlatego postanowiłam, że zleceniem Jenni będą wspomnienia z czasów zesłania na Bliskim Wschodzie. Istniało wiele miejsc, gdzie to się mogło dziać: zsyłano cywilów w całym regionie, w Singapurze, na Filipinach, Malajach, w Chinach i Hongkongu. Postanowiłam osadzić powieść w holenderskich Indiach Wschodnich, na Jawie, gdzie obozy były najliczniejsze. I z reguły najgorsze.

Owszem, ponieważ piszę w pierwszej osobie i musiałam „stać się" daną postacią w celu wiarygodnego przekazania jej doświadczeń. Opowieść Klary wymagała gruntownej analizy tematu. Przede wszystkim rozmawiałam z dwiema kobietami, które, zesłane w dzieciństwie, przebywały na Jawie i mimo upływu siedemdziesięciu lat zachowały żywe wspomnienia tamtych czasów. Czytałam również wstrząsające relacje ho-lenderskich byłych więźniów, z opisami nieludzkich warunków i transportów kolejowych. Zanurzyłam się w raju, który stał się piekłem na ziemi, i umieściłam w nim fikcyjne postaci Klary i Petera, ich rodziców, Jochenów i mściwej pani Dekker. Opowieść Jenni także wzbudziła we mnie wiele emocji: ona też jest więźniarką osadzoną w celi własnego sumienia i żalu za błąd popełniony w przeszłości.

Nie sprawiło, obie interesowały mnie w jednakowym stopniu. Wiedziałam, że muszę po prostu całkowicie się z nimi utożsamić, żeby móc oddać ich uczucia i wspomnienia. W przypadku Klary znaczyło to zebranie szczegółowych informacji o jej życiu w Holandii i na Jawie, co umożliwiłoby mi wiarygodne opisanie jej przeżyć. Bliższa była mi Jenni, nie tylko z racji jej młodszego wieku i wykonywanego przez nią zawodu, ale ja też straciłam brata i podzielam jej poczucie niepowetowanej straty, jakbym straciła część samej siebie.

Rzeczywiście, obie kobiety, stara i młoda, wydają się mieć niewiele wspólnego. Ale czas pokazuje, że jednak mają. Tym zrządzeniem losu jest przypadkowe spotkanie Jenni z Vincentem, synem Klary. Na przekór demonom, jakie kryje dla niej Polvarth, Jenni postanawia tam wrócić, aby odczarować przeszłość, która prześladuje ją od dwudziestu pięciu lat. A zatem tak, pamięć jest motywem wiodącym, zwłaszcza to, jak radzimy sobie – lub nie – z trudnymi wspomnieniami. Jenni wybrała zawód umożliwiający jej ucieczkę we wspomnienia innych ludzi, gdyż własne stanowią dla niej źródło wielkiego cierpienia. Powieść opowiada też o sile pamięci: składamy się ze wspomnień będących sumą naszych wszystkich doświadczeń, analizujemy je i pod ich wpływem podejmujemy określone działania oraz decyzje. Gdy demencja odziera nas ze wspomnień, w pewnym sensie tracimy zarazem naszą tożsamość.

Klara została uwięziona przez okupanta, ale Jenni tkwi w więzieniu własnego sumienia. Bierze na siebie całkowitą odpowiedzialność za to, co spotkało Teda. Ta tragedia i jej konsekwencje ukształtowały jej osobowość, sprawiły, że usunęła się w cień, zamknęła i czerpie satysfakcję z faktu, że niewiele osób zna jej prawdziwe imię. Z tego samego powodu wzbrania się przed założeniem rodziny, uważa bowiem, że nie zasługuje na dziecko. Bardzo jej współczułam. W prawdziwym życiu być może doszłaby do siebie dzięki psychoterapii. Ale Jenni to postać książkowa i uznałam, że Klara pomoże jej uwolnić się od przeszłości i rzuci inne światło na to, co ją spotkało.

Plantacja kauczuku, Tempat Sungai, to twór mojej wyobraźni, ale pozostałe miejsca na Jawie są prawdziwe: opisałam je na podstawie zebranych informacji oraz swojej podróży na Jawę. Miasteczko Polvarth jest fikcyjne, wzorowałam je na nadmorskim Rosevine, gdzie często spędzałam wakacje. Trennick powstało w oparciu o pobliską wieś rybacką Portscatho. Wioska Cotswolds w Nailsford oraz kościół Świętego Judy są zmyślone, podobnie jak jedna lub dwie postaci z Tjidengu. Porucznik Sonei, pani Cornelisse, pani Nicholson i koreański strażnik Oohara istnieli naprawdę, ale wymyśliłam sierżanta Asako i porucznika Kochi. Przeniosłam też do Tjidengu najgorsze kary z obozów Kampong Makassar, Banyu Biru i Ambarawa.

Praca nad książką trwała półtora roku, głównie z powodu materiałów, które musiałam zebrać. Wojna na Bliskim Wschodzie wręcz mnie pochłonęła. Przymykałam oczy i próbowałam sobie wyobrazić zamieszkiwanie pod jednym dachem z osiemdziesięcioma albo nawet stoma innymi osobami, bez chwili spokoju. Próbowałam sobie wyobrazić głód pchający te wynędzniałe kobiety do spisywania przepisów na pyszne potrawy, których nie miały szansy spróbować. Rozmyślałam, jakie to uczucie zostać ogoloną lub godzinami stać na apelu z dzieckiem na rękach. To, co wycierpiały tysiące tych kobiet, nie jest powszechnie znane: chciałam napisać książkę, w której ich ciężka próba i odwaga odgrywają kluczową rolę.

Niewybaczalne to przede wszystkim opowieść o przetrwaniu, dlatego skupianie się na zawirowaniach miłosnych byłoby niestosowne. Mamy jednak wątek uczuciowy, na przykład młodzieńczą miłość Arifa i Susan, a także rozterki Jenni i Ricka. Ale punktem ciężkości są zmagania kobiet z przeciwnościami losu oraz to, jak pozostawały przy zdrowych zmysłach, nie wiedząc, gdzie przebywają ich mężowie i synowie, i czy w ogóle żyją. Jak zachowywały człowieczeństwo w obliczu strachu oraz braku elementarnych wygód. Tak, Niewybaczalne to odstępstwo od moich dotychczasowych powieści. We wcześniejszych komediach romantycznych, jak Wzloty i upadki. Rok z dziennika Minty Malone, Podstępnie i znienacka oraz Na ratunek Róży łączę teraźniejszość z przeszłością. Zaczęło się od „Kolekcji", potem była The very Picture of you, a powieść Niewybaczalne podtrzymuje ten proces zmian. Mam wielką nadzieję, że czytelnicy moich wcześniejszych książek docenią również późniejsze, częściowo historyczne powieści.

Zamieściłam obszerny spis książek o japońskiej okupacji Jawy. Szczególnie polecam "Java lost" Jannie Wilbrink, doskonałą i drobiazgową "Tjideng Reunion" Boudwijna van Oorta oraz poruszające wspomnienia Ernesta Hillena "Way of a boy". Warto również zajrzeć na tematyczne strony internetowe, zwłaszcza Dutch East Indies Elizabeth Van Kampen oraz stronę Tjideng Camp Petera van der Kuila.