Grzegorz Kozera

Książki pisze się głównie po to, żeby inni je czytali. To pierwszy powód, oczywisty. Powód drugi jest taki, że miałem kilkuletnią przerwę od prozy i w końcu poczułem głód pisania. Po trzecie, chciałem napisać rzecz o mężczyźnie, który szuka miłości, jadąc do Pragi, ponieważ bardzo lubię to miasto. Ostatecznie okazało się, że bohater powieści – via Praga – pojechał dalej, do włoskiego Tarvisio. Wreszcie, chciałem przy okazji wsadzić kij w mrowisko, przypomnieć o polskich przywarach, które mnie szczególnie uwierają, na przykład antysemityzmie.

„Droga..." wywołuje skrajne odczucia, od zachwytu po negację, przy czym tych negatywnych opinii jest dużo mniej. Mówię tu o wypowiedziach czytelników i recenzentów, których nie znam osobiście. Bo jeśli znajomi chwalą moją książkę, biorę poprawkę, że być może jest to z ich strony zwykła kurtuazja.

Przypadek Salmana Rushdiego pokazuje, że z powodu książki zagrożone może być nawet życie pisarza... Oczywiście, w przypadku „Drogi" nie spodziewam się fatwy ze strony fundamentalistów, kimkolwiek są... Jak dotychczas nie zaatakowały mnie starsze panie „w moherowych beretach" i podobnie myślące osoby i pewnie tego nie zrobią. Nie przypuszczam, by w ogóle sięgnęły po „Drogę...".

Gram ze wszystkim, z czytelnikami, bohaterem i z samym sobą również. Dla bohatera w tej grze stawką jest miłość, a nawet życie. A dla mnie? Tylko i aż to, żeby moja powieść nie zostawiła czytelnika obojętnym. Lepiej niech się wkurzy niżby po lekturze miał wzruszyć ramionami. Ale mam nadzieję, że nawet jeśli zirytują go główny bohater i jego historia, to choć przez chwilę zastanowi się, dlaczego tak się stało.

Obdarowałem bohatera „Drogi..." swoim imieniem i pierwszą literą nazwiska, ponieważ tak mi było wygodnie. Pośrednio jest to też nawiązanie do Franza Kafki i postaci z jego utworów, o czym zresztą wspominam w książce – do Gregora Samsy z „Przemiany", Józefa K. z „Procesu" i K. z „Zamku". Mój Grzegorz K. to postać fikcyjna, tak jak cała powieść jest fikcją. Literatura, łącznie z reportażem, niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Wprawdzie często opisuje i naśladuje życie, niekiedy udanie, lecz przecież nim nie jest, oddaje tylko jego niewielką część. W powieści czytelnik obcuje z rzeczywistością, którą widzi autor, ale nie jest to przecież rzeczywistość obiektywna.

Częściowo. To, co nas łączy, to zainteresowania literaturą i sztuką, obaj alergicznie reagujemy na antysemityzm. Poza tym, ja w swych reakcjach jestem łagodniejszy niż Grzegorz K., w każdym razie taką mam nadzieję. Jeśli mnie w pewnych sytuacjach przydałaby się pomoc psychologa, to jemu – psychiatry.

Jestem Polakiem i dla mnie to powód do dumy i właśnie dlatego czasami wstydzę się za niektórych moich rodaków. Kiedy chodzę po Pradze, mijam setki ludzi, wszyscy są trzeźwi i nagle spotykam jednego pijanego osobnika wydzierającego się na całą ulicę i jest to Polak, wtedy mi wstyd. Albo kiedy rodzimi kibole demolują zagraniczne lub polskie miasto. Albo gdy widzę tłum z transparentami, ziejący nienawiścią do wszystkich, którzy ośmielają się myśleć inaczej.

Lubię zwiedzać europejskie kraje, niestety ostatnimi laty z różnych powodów robię to rzadziej niż niegdyś. Wcześniej sporo jeździłem, szczególnie do Włoch, teraz przynajmniej raz w roku staram się być w Pradze i Czechach albo Wiedniu.

Nie jesteśmy tolerancyjni. Nie potrafimy rozmawiać ze sobą, każdy chce powiedzieć, co swoje, a nie wysłuchać drugiego. Wywyższamy się, a jednocześnie jesteśmy zakompleksieni. Wietrzymy w spiski i zmowy, bo zawsze są jacyś „oni", którzy knują, by nam zaszkodzić. Nie potrafimy przyjąć do wiadomości, że nie jesteśmy i nigdy nie byliśmy mesjaszem narodów. Ciąży na nas przeszłość: zabory, okupacja i trwająca pół wieku „opieka" Wielkiego Brata ze Wschodu. Kiedyś ksiądz Tischner użył określenia „homo sovieticus", które najpierw mnie obruszyło, jednak potem przyznałem księdzu rację. Wielu z nas uważa, że im się wszystko należy za nic. Komuna się dawno skończyła, ale to myślenie ciągle pokutuje. Oczywiście, nie dotyczy to wszystkich Polaków. Na przykład dzisiejsi dwudziesto- i trzydziestolatkowie w zdecydowanej mierze są już inni, trzeźwo i zdroworozsądkowo oceniają rzeczywistość, w której żyjemy, bez problemu nawiązują kontakt z rówieśnikami z Zachodu, nie mają wobec nich kompleksów.

Dla Niemców i Austriaków nie byłaby to przyjemna lektura... Nie przypuszczam, by „Drogę..." przeczytali już jacyś cudzoziemcy, z prostego powodu – na razie nie została przetłumaczona na żaden obcy język. Ja pisałem ją przed wszystkim z myślą o polskim czytelniku.

To raczej za krótki czas, skoro jednak młodzi stają się bardziej otwarci od swoich rówieśników sprzed lat, jest szansa, że uda się to w następnym pokoleniu. Może jestem naiwny.

Nie wiem, czy Czesi są lepsi od nas, lecz mają cechy, których brakuje mi w Polakach: dystans do samych siebie, tolerancję, łagodność, „nienapinanie się". A Praga, cóż. Nigdzie indziej nie czuję się tak dobrze jak w Pradze. I to też jest pewnie zasługa mieszkających tam ludzi, nie tylko wspaniałej architektury.

Nie chciałem, aby była to powieść polityczna czy, o zgrozo, publicystyczna, gdyż wówczas jej żywot byłby bardzo krótki. Bohater nie wygłasza poglądów politycznych, nie opowiada się za żadną partią, jedzie przez Europę i podczas tej podróży ujawniają się jego fobie, lęki. Powiem szczerze, że dla mnie to przede wszystkim opowieść o pogubieniu i potrzebie miłości, dopiero w drugim rzędzie o polskich przypadłościach i kompleksach.

Miłość to uczucie, nie używka, a tęsknota za ukochaną osobą nie jest głodem nikotynowym czy alkoholowym. Zapewne zdarza się, że miłość staje się uzależnieniem od drugiego człowieka, tylko czy wówczas możemy jeszcze nazywać ją miłością?

Nic nowego nie wymyślę: jest niezbędna człowiekowi do życia, daje nam siłę, choć może też być cierpieniem i przekleństwem, gdy jest nieodwzajemniona. Ten drugi przypadek jest zresztą ciekawszy z twórczego punktu widzenia. Największe dzieła powstawały, gdy ich autorzy przeżywali miłosne udręki niż gdy byli zakochani. Dla twórcy być szczęśliwie zakochanym to nie jest najlepszy stan, można wpaść w banał.

Jedni czują się wolni w górach lub na morzu, inni – gdy wyzbędą się nałogów. Wolność jest w każdym z nas, my sami wytyczamy jej granice. Myślę o ludziach mieszkających w Europie czy Ameryce. Polska też jest wolnym, demokratycznym państwem, pewnie, że to ciągle niedoskonała demokracja, ale jednak. Śmieszą mnie rodacy, którzy dzisiaj mówią o zniewoleniu, widocznie nie pamiętają albo nie wiedzą, jak było w poprzedniej epoce. A niektórym wolność myli się z bezprawiem.

Ma Pan rację, bohater podąża drogą, którą dobrze zna, w ten sposób czuje się bezpieczniej niż miałby się wybrać w nieznane rejony. Zamyka się w schematach, więc ta jego wolność, która jest podróżą, podlega samokontroli. Być może prawdziwą wolnością jest dla niego tytułowe Tarvisio. A właściwie nie tyle wolnością, ile uwolnieniem.

Jak wiadomo, nie ma ludzi i narodów doskonałych, jednak w Polakach sprzeczności są szczególnie widoczne. Potrafimy być odważni, bohaterscy i szlachetni, ale też donieść na sąsiada podpisując się „Życzliwy". Bezkrwawo odsunęliśmy komunistów od władzy, by następnie się podzielić. Umiemy się jednoczyć w trudnych chwilach, by za moment skoczyć sobie do gardła. W czasie wojny szmalcownicy denuncjowali Żydów, a zarazem inni Polacy Żydów ukrywali. Tak to z nami jest i coś mi się niestety zdaje, że te przeciwstawne cechy są nam przypisane na wieki wieków, amen.

Wolałbym interpretację pozostawić czytelnikom, każdy moją powieść może odczytać inaczej i tak jak chce. Od siebie mogę powiedzieć, że nasze życie jest pozornie uporządkowanym chaosem, na który niekiedy mamy wpływ, choć miejsce, a zwłaszcza czas finału zwykle do nas nie należą. Chyba że ktoś decyduje się popełnić samobójstwo.

Powinna ukazać się w pierwszej połowie 2013 roku. Opublikuje ją wydawnictwo Dobra Literatura, z którym już chyba związałem się na stałe. To historia o wojennej miłości niemożliwej między niemieckim pisarzem a ukrywającą się w jego berlińskim mieszkaniu młodą Polką, uciekinierką z obozu koncentracyjnego. Myślę, że głównego bohatera „Berlina", Otto Petersa, łatwiej będzie polubić niż Grzegorza K. z „Drogi do Tarvisio".