Trzeci Adam Opowieść O Mariawitach

Po literaturę faktu sięgam często i chętnie, ale przyznam, że rzadko wśród nich wybieram te, które poświęcone są kwestiom religijności. Jeśli jednak już tak się dzieje, to szczęśliwie trafiają w moje ręce historie, po które warto sięgnąć. Tak dokładnie było w przypadku tytułu wydanego przez Wydawnictwo Iskry autorstwa Jerzego Pietrkiewicza „Trzeci Adam. Opowieść o mariawitach”.

Nie będę ukrywać, że przed przygodą z tą książką pojęcie mariawici nic, ale to zupełnie nic mi nie mówiło, podobnie jak nie miałam pojęcia kim może być trzeci Adam. Im głębiej jednak wchodziłam w tę historię, tym bardziej mnie ona wciągała, ale jednocześnie włos mi się na głowie jeżył, gdyż nieoczekiwanie okazało się, że opowieść o mariawitach to książka o mrocznych strefach religijności. Jerzy Pietrkiewicz z każdą bowiem kolejną stroną swojej książki sprawiał, że moje zdziwienie rosło, a przeświadczenie o funkcjonowaniu w polskich realiach swoistej sekty było coraz bardziej oczywiste. I taki chyba też był zamysł Autora, by wytrącić czytelnika z równowagi duchowej i zmusić do refleksji nad naturą religijności, nad sednem samej wiary, nad jej formami, zwłaszcza tymi ekstremalnymi.

Centralną postacią tego reportażu jest główny sprawca zamieszania związanego z mariawitami, czyli Jan Maria Michał Kowalski, arcybiskup i reformator Kościoła mariawitów, ale także charyzmatyczny przywódca, o dość specyficznych założeniach związanych z wyznawaniem wiary. Z tego też powodu reportaż Piertkiewicza to także głęboka analiza tego, co dzieje się z człowiekiem, gdy staje twarzą pewnej religii, a jednocześnie chce przekroczyć granice, których nie powinien przekraczać.

Co do samego Kowalskiego, to nie będę ukrywać, że ta postać nie przypadła mi do gust i trudno nawet powiedzieć, że można go polubić. Nie mam wątpliwości, że Kowalski miał pewną wizję tego, w jakim kierunku chciał mariawitów doprowadzić. Jego chęć reformowania kościoła jest wyraźnie namacalna, podobnie jak chęć wyjścia poza klasyczne ramy, które na wiernych nakładała religia w jej tradycyjnym wydaniu. Jednak w pewnym momencie miejsce wizjonera zajął wręcz szarlatan. Pokusy i żądze, które zaczęły radzić jego życiem a w konsekwencji i pozostałych mariawitów, ostatecznie doprowadziły jego i jego współwyznawców na skraj duchowego upadku. W jego przypadku bowiem okazało się, że dążenie za wszelką cenę do wyzwolenia z okowów ortodoksyjnej wiary do wolności od wszelkich ograniczeń stały się przysłowiowym kluczem do trumny mariawitów i uznaniem ich za heretyków niż za piewców wiary.

To co niezmiernie mnie zaskoczyło w „Trzecim Adamie” to położenie przez Kowalskiego ogromnego nacisku na seksualność i cielesność i to zarówno w życiu codziennym, jak i w liturgii i obrzędach mariawitów. W tym kontekście mariawici stają się swoistymi eksperymentatorami, próbującymi łączyć religijną doktrynę z pierwotną ludzką naturą. Ta ilość pokus, które rządziły sednem tej wiary myślę, że mogłaby wprawić w osłupienie nawet najbardziej tolerancyjnych łamaczy stereotypów.

Wreszcie w „Trzecim Adamie” Pietrkiewicz doskonale ukazuje dramat ludzi, którzy wierzą, że ich wizje są prawdziwym objawieniem, a ich misja jest boskim powołaniem. Kowalski i jego zwolennicy stają w opozycji do katolickiej ortodoksji, oskarżając ją o stagnację, o to, że zdradziła pierwotne ideały chrześcijaństwa. Z kolei katolicka hierarchia widzi w nich nie tylko zagrożenie dla dogmatów, ale i niebezpieczeństwo dla stabilności Kościoła jako instytucji.

Jeśli zatem chcielibyście zagłębić się w mistycyzm połączony z ekstazą, spojrzeć jaki był pomysł na połączenie duchowości z cielesnością oraz sprawdzić czy zasadnie, z waszego punktu widzenia, w przypadku mariawitów i Kowalskiego, można mówić o nich jak o heretykach, jak o przegranych skazanych na odrzucenie i marginalizację, musicie sięgnąć po książkę Pietrkiewicza. Ja nie żałuję i polecam serdecznie.