Klan Malczewskich

 Jacek i Rafał Malczewscy - ojciec i syn, wspaniali artyści, legendy polskiego malarstwa i zarazem niezwykle skomplikowane osobowości. To właśnie tym dwóm wielkim postaciom została poświęcona znakomita książka „Klan Malczewskich”, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Arkady. Zapraszam do poznania recenzji tej pozycji, która zabiera nas swoim stronami w niesamowitą podróż w czasie i zarazem do fascynującego świata malarstwa.

 Magdalena Nosowska i Paulina Szymalak-Bugajska - czyli autorki tej publikacji, postawiły sobie za cel ukazanie podobieństw, różnić i najważniejszych wydarzeń w życiorysie Panów Malczewskich, które wpłynęły nie tylko na ich burzliwe losy, ale również i sztukę. Efektem jest pasjonująca, rzetelnie sporządzona i niezwykle klimatyczna biografia, którą znaczy życie i sztuka – w tym przypadku nierozerwalnie połączony ze sobą związek. Dlatego też można stwierdzić, iż książka ta ma szansę zainteresować sobą nie tylko miłośników malarstwa, ale też i wszystkich czytelników ciekawych ludzkich historii.

 Jacek Malczewski był geniuszem malarstwa - człowiekiem, który stworzył nowatorski nurt malarskiego symbolizmu na przełomie wieków, jak i też odmienił na zawsze spojrzenie na polskie malarstwo - tak wówczas, jak i po dzień dzisiejszy. Wszyscy znamy i zachwycamy się jego słynnymi obrazami z „Melancholią”, „Wigilią w Syberii”, „Błędnym kołem”, czy też „Chrystusem w Emaus”, na czele. Jednocześnie był on również postacią tragiczną, której losy znaczyły nieudane związki, brak zrozumienia ze strony mu współczesnych oraz samotność.

 Rafał Malczewski był człowiekiem wielu umiejętności - od malarstwa począwszy, poprzez rysownictwo, a skończywszy na literaturze i dziennikarstwie. Z pewnością też był też mniej utalentowanym malarzem od swojego ojca, który co prawda stworzył znane i popularne obrazy - na czele z „Pogodnym życiem” oraz „Portretem dwojga dzieci”, ale jednak nigdy nie osiągnął sławy i uznania Jacka Malczewskiego. Tym, co łączyło ich obu, to burzliwe i dramatyczne życie osobiste, znaczne w przypadku Rafała wojną, emigracją, chorobą i utratą bliskich.

 Książka ta wydaje się być w głównej mierze czymś na wzór porównania, a być może wręcz skonfrontowania życiorysów tych dwóch wielkich postaci - ojca i syna, artystów. Pogłębiając ów tezę stwierdzę, że w dużej mierze jest to również historia o życiu syna w cieniu wielkiego ojca, próbach wychodzenia z niego i staraniu się bycia przede wszystkim sobą - Rafałem Malczewskim, a nie tylko synem wielkiego Jacka Malczewskiego. I jeśli chodzi o moją osobę, to właśnie biografia Rafała i przegląd jego twórczości wzbudził we mnie większe emocje, ciekawość i zaintrygowanie - m.in. właśnie z powyższego względu.

 To książka o wielkich artystach i ich życiu, a tym samym również i ich niezwykłej, malarskiej twórczości. Dlatego też nie mogło w niej zabraknąć pięknych, stojących na wysokim poziomie technicznym i przede wszystkim jakże klimatycznych fotografii ów malarskich dzieł, które stanowią sobą tyleż ucztę dla naszych oczu, co i dają wyraz wielkości talentów Jacka i Rafała Malczewskich. I w tym sensie możemy potraktować lekturę tej książki jako niezwykłą wyprawę do galerii sztuki, w której to możemy przebywać tak długo, jak tylko zapragniemy. 

Spotkanie z tą biograficzną pozycją jest dla nas czasem niezwykle interesującego odkrywania życiorysów, sztuki, ale też i tej bardziej ludzkiej twarzy, tytułowych bohaterów. To fakty, potwierdzone zdarzenia oraz liczne ciekawostki i anegdoty, które dopełniają sobą obrazu życia – w jakiejś mierze tragicznego, tych dwóch wielkich artystów, o których trzeba pamiętać i którzy wnieśli tak wielki wkład w kształtowanie się polskiej kultury.

„Klan Malczewskich” to książka, po którą w mej ocenie może sięgnąć absolutne każdy z nas. I nie jest tu istotne, czy jesteśmy wielkimi znawcami malarstwa, czy też wybieramy się do galerii sztuki raz na kilka lat, gdyż pozycja ta jest tak dobrze i zarazem przystępnie napisaną, iż każdy czytelnik będzie w pełni zafascynowany tą relacją o ludzkich losach, sztuce i historii. Ze swej strony oczywiście gorąco zachęcam was do tego, byście sięgnęli po ten tytuł - naprawdę warto!

 Klan Malczewskich to kolejna pozycja Wydawnictwa Arkady, które jak zawsze przykłada wiele uwagi do rzetelnie opracowanych materiałów z zakresu sztuki. Sama tematyka wymaga zatem równie profesjonalnej oprawy graficznej. I tej nie można zaprzeczyć. Twarda oprawa, solidne szycie, śnieżnobiały papier i przepięknie wyretuszowane fotografie prac, nasycone do granic możliwości kolorami z palety barw stosowanych przez Jacka i Rafała Malczewskich. Ojca i syna. O nich bowiem jest ta książka. Sama w sobie przyjemna, a dodatkowo atrakcyjna dzięki połączeniu w jednym tomie dwóch historii. Autorki tekstów: Paulina Szymalak – Bugajska i Magdalena Nosowska, historyczki sztuki pracujące w Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu dołożyły wszelkich starań, by tematyka ich zainteresowań zyskała większy krąg odbiorców niż sale wystawowe. Powstała publikacja ciekawa, choć nie wyczerpująca ambicji monografii.

To raczej przewodnik po ciekawszych momentach życia i twórczości wybitnych postaci tworzących w niebywale oryginalnej epoce Młodej Polski. Pojęcie neoromantyzmu jest definicją samą w sobie. Artyści czują się wyjątkowo adorowani, ważni, ich wypowiedzi zyskują posłuch na salonach nie tylko literackich.Ich opinie są ważnym głosem w sprawie dążeń narodowowyzwoleńczych XIX wieku, a ich subiektywne widzenie świata znajduje wyraz w artystycznych przedsięwzięciach: obrazach, wierszach, prozie, muzyce. Do głosu dochodzą wszelkie „– izmy” (barwny impresjonizm, wieloznaczny symbolizm, ale też pesymistyczny dekadentyzm, czy naturalizm). W tak interesujących czasach, mając za przyjaciół Stanisława Ignacego Witkiewicza, Michała Choromańskiego, znając równie egzotyczną rodzinę Kossaków, żyli bohaterowie niniejszej pracy.

Książka podzielona została na dwie części. Za pierwszą, poświęconą Jackowi, odpowiedzialna jest Paulina Szymalak – Bugajska i ta jest zdecydowanie obszerniejsza, dojrzalsza. Prawdopodobnie zadecydowało większe doświadczenie. Autorka pełni bowiem funkcję kustosza, natomiast druga z biografek to początkujący naukowiec, doktorantka, zajmująca się opracowaniem rozdziałów poświęconych Rafałowi. Subiektywnie można pokusić się o jeszcze jedną nić dedukcyjną. Malarstwo ojca to zdecydowanie ciekawszy warsztat niż syna.

Jacek Malczewski, barwna postać, intrygujący człowiek, którego sylwetka wynurza się zza prezentowanych obrazów, cytatów korespondencji, ustaleń bibliograficznych i biograficznych. „Zacznijmy jednak od początku” - wskazuje Wstęp(tutaj także uważny czytelnik znajdzie osobistą wykładnię motywacji Bugajskiej do napisania Klanu…) i tego się konsekwentnie trzymamy. Idąc zgodnie z chronologią, poznajemy dom Jacka Malczewskiego, jego szlachecki rodowód okraszony fotografiami, osoby i miejsca (Radom, Kraków, Zakopane, Wiedeń) mające wpływ na kształtowanie się nie tylko osobowości artysty, ale i jego pasji, zainteresowań. Stosunku do patriotyzmu, innych malarzy oraz kobiet. Autorka daje także krótki zarys interpretacji najważniejszych obrazów Malczewskiego. Wskazuje na najczęstsze motywy jego prac: mitologii greckiej, rodzimego folkloru, magicznego symbolizmu. Podkreśla znaczenie koloru i kompozycji. Ale jest i rys charakterologiczny. Swego rodzaju artystyczny egocentryzm, bowiem znane są liczne przykłady autotematyzmu i autobiografizmu w pracach Jacka. Dotyczy to jego autoportretów, ale i pisania nostalgicznych wierszy.

Poznajemy w końcu życie uczuciowe seniora. Związek z Marią Gralewską, zwaną pieszczotliwie Maliną, córką zamożnego aptekarza społecznika, z którą doczekał się córki Julii i syna Rafała, a także miłości do Marii Balowej, muzy malarza. Zakazany, ponad dziesięcioletni romans dwojga małżonków, skandal, tajemnica poliszynela. Źródło inspiracji twórczej.

Aż szkoda, że autorka nie prowadzi narracji dalej. Urywa w najciekawszych momentach anegdoty i relacji. Na pocieszenie – część druga.

Odsłona: Rafał. Cudowne dziecko, szkicujący przykładowo orzechy od najmłodszych lat, pasjonujący się rajdami samochodowymi, bardziej szalony niż ojciec. Zafascynowany górskimi krajobrazami, potęgą techniki. I to widać w pracach, które skrzętnie odnotowuje druga z autorek - Magdalena Nosowska.

Cenny jest także materiał dotyczący wzajemnych relacji Jacka i Rafała. To zalążek pracy porównawczej, akcentującej podobieństwa, ale wskazującej również różnice stylu, poglądów, charakteru. Nie wyczerpuje to tematu. Chciałoby się wyczytać i obejrzeć więcej i to chyba najlepsza rekomendacja niniejszej pozycji.