Papieżyca Joanna | Autor: Donna Woolfolk Cross

Donna Woolfolk Cross "Papieżyca Joanna"

Tak to już bywa, że zwykle fascynują nas postaci wyrastające ponad przeciętność, kontrowersyjne, wyprzedzające swoją epokę, o burzliwych życiorysach owianych nimbem tajemnicy, których istnienia nie da się jednoznacznie potwierdzić lub mu zdecydowanie zaprzeczyć.

Do takich legendarnych postaci od wieków rozpalających masową wyobraźnię należy papieżyca Joanna - bohaterka powieści Donny Woolfolk Cross.

Joanna przyszła na świat we frankońskiej osadzie Ingelheim jako najmłodsze dziecko angielskiego misjonarza i kanonika oraz Saksonki - nie do końca nawróconej poganki wyznającej po cichu dawnych bogów. Obdarzona nieprzeciętnym, przenikliwym, analitycznym i chłonnym umysłem, od najwcześniejszych lat ciekawa świata, wykazująca niezwykły pociąg do nauki, ksiąg i filozoficznych rozmyślań, wbrew kategorycznemu zakazowi ojca rozpoczyna naukę. Jej determinacja i głód wiedzy prowadzą ją do katedralnej szkoły w Dorestad, gdzie poznaje rycerza Gerolda, pana na zamku Villaris, który jako jedyny nie traktuje jej jak wybryku natury. Dramatyczne okoliczności sprawiają, że Joanna trafia w męskim przebraniu do klasztoru w Fuldzie - od tej pory na zawsze wyrzeka się swej tożsamości i jako Jan Anglicus, jeden z zakonników, poznaje smak wolności, może bez przeszkód zdobywać wiedzę niedostępną dla kobiet, być panią swego losu i decydować o sobie. Wkrótce zdobywa renomę jako uczony mnich słynący z rozlicznych umiejętności, zalet umysłu, a także sztuki leczenia. Losy Joanny ponownie przybierają dramatyczny obrót, zmuszona jest opuścić klasztor; udaje się w pielgrzymkę do Rzymu, gdzie dzięki swym wszechstronnym talentom zostaje lekarzem samego papieża Sergiusza.

Joanna znajduje stolicę Piotrową jako siedlisko intryg, spisków, zdrad i zakulisowych walk o władzę, niemniej bezwzględnych od tych, jakie toczą się na świeckich dworach. Rządzi tu rozpusta, rozbuchana biurokracja, niepohamowana żądza władzy, kwitnie symonia, zdarzają się skrytobójstwa. Papież jest marionetką w rękach potężnych rzymskich rodów. Jeden fałszywy krok, opowiedzenie się po niewłaściwej stronie może kosztować życie. Joanna próbuje się odnaleźć w tym gąszczu intryg - z biegiem czasu zyskuje zaufanie papieża i miłość ludu, a jej niezwykły intelekt, mądrość i rozwaga zyskują jej tyluż przeciwników, co zwolenników. Spotyka tu ponownie ukochanego Gerolda i tłumione przez lata uczucie wybucha ze zdwojoną siłą. Joanna jest w rozterce; jej życie to pasmo sukcesów, jakie daje satysfakcja z realizowania marzeń, ale i nieustannych wyrzeczeń. Choć w oczach świata jest mężczyzną ze wszystkimi wynikającymi z tego faktu przywilejami, namiętności i typowo kobiece pragnienia nie są jej obce, a zmuszona jest się ich wyrzec. Choć poszukuje wiary, rozdarta jest między pragnieniem poznania Boga i strachem, że być może On nie istnieje. Jej życie jest pełne sprzeczności i zmusza ją do dramatycznych wyborów. Kolejną ironią losu jest to, że wybitnie mizoginiczne otoczenie, w jakim się obraca, domaga się, by to właśnie ona - jako bogobojny i uczony ksiądz Jan Anglicus - objęła tron Piotrowy...

Czy papieżyca Joanna istniała naprawdę?
Autorka niniejszej powieści poświęciła siedem lat wytężonej pracy badawczej nad epoką, by móc napisać tę książkę. W posłowiu przytacza argumenty przemawiające za istnieniem kobiety - papieża, jak i te, które temu zaprzeczają. Zadziwiające jest to, że aż do połowy XVII wieku pontyfikat Joanny był powszechnie znany i akceptowany jako prawda. Dopiero w XVII wieku Kościół katolicki, pod narastającymi atakami protestantyzmu, podjął wysiłki mające na celu zniszczenie historycznych dokumentów o Joannie i wymazanie jej ze zbiorowej świadomości Obecnie podaje dwa zasadnicze argumenty przeciwko pontyfikatowi Joanny: brak najmniejszej o niej wzmianki we współczesnych dokumentach oraz brak czasu na jej panowanie pomiędzy pontyfikatami Leona IV i Benedykta III. Argumenty te dość łatwo obalić: IX wiek to czas powszechnego niemal analfabetyzmu, który nie pozostawił po sobie wielu źródeł pisanych. Te zaś, które pozostały, często zawierały fałszywe informacje, np. ukrywające fakty szkodliwe dla Kościoła (kronikarz Hinkmar, teolog Alkuin) - jest więc bardzo prawdopodobne, że na podobnej zasadzie z dokumentów po prostu usunięto wszelkie informacje o kłopotliwym incydencie, jakim był pontyfikat kobiety. Do naszych czasów zachowała się jednak jedna kopia Liber Pontificalis z zapisem o Joannie pochodzący z XIV wieku (co wcale nie musi przemawiać na jego niekorzyść); do początków XVII wieku posąg Joanny stał pośród posągów innych papieży w katedrze w Sienie, dopóki z rozkazu innego papieża nie zamienił się w popiersie kogoś innego. Historia Joanny znajdowała się w kościelnym przewodniku po Rzymie dla pielgrzymów przez ponad trzy stulecia. Dowodem pośrednim na istnienie papieżycy jest tak zwana próba krzesła, przez prawie sześć stuleci wchodząca w skład uroczystości intronizowania papieży - każdy nowo wybrany po Joannie papież siadał na krześle, by poddać go oględzinom genitaliów i udowodnić jego męskość. Drugim jest historia pewnej rzymskiej ulicy, która zwykle była używana do przemarszu papieskich procesji. Tak się składa, że na tej drodze Joanna urodziła martwe dziecko, a wkrótce potem procesje zaczęły jej unikać, choć była to najprostsza i najkrótsza droga do celu.

Trudno dziś ocenić, czy pontyfikat Joanny jest prawdą historyczną, czy też nie - dlatego niniejsza powieść nie jest biografią. Choć oparta na faktach z życia Joanny, które znalazły się w materiałach źródłowych, książka jest jednak wytworem fikcji i wyobraźni autorki.
Najważniejsze wydarzenia opisane w powieści są jednak zgodne z prawdą, zaś realia historyczne przedstawione niezwykle wiarygodnie i z wielką dbałością o szczegóły. Akcja powieści toczy się w czasie chaosu i zamętu, czasie walk o władzę pomiędzy wnukami Karola Wielkiego: Ludwikiem, Karolem i Lotarem. Dziewiąty wiek to wyjątkowo burzliwy okres w dziejach: załamanie się prawa i porządku wynikające z upadku Cesarstwa Rzymskiego doprowadziło do niemającej sobie równych epoki barbarzyństwa i bezprawia. To czas, w którym Europa wciąż stanowiła jedno państwo, a poszczególne nacje nie tworzyły odrębnych narodów, języki romańskie jeszcze się nie wyodrębniły, a okres feudalizmu jeszcze się nie rozpoczął. Panował niemal powszechny analfabetyzm, ciemnota, powtarzające się okresy głodu, plag, wojen i najazdów, a także wyjątkowy mizoginizm; kobiety były pozbawione wszelkich praw, sprzeciwiano się ich kształceniu, ponieważ uczona niewiasta była zjawiskiem przeciwnym naturze i niebezpiecznym. Donna Woolfok Cross doskonale oddała w powieści to skomplikowane i burzliwe tło historyczno - obyczajowe kreśląc losy kobiety nieprzeciętnej, znacznie wyprzedzającej swoją epokę, która nie godząc się z rolą narzuconą jej przez społeczeństwo, miała w sobie tyle siły duchowej i determinacji, by spełnić swoje marzenia. Joanna sama wybiera swój los mimo świadomości życiowych strat i ryzyka, jakie ponosi i stara się być w swojej decyzji konsekwentna. Wydaje jej się w pewnym momencie, że może mieć wszystko: przywileje wynikające z bycia mężczyzną i ukochanego u boku, lecz to tylko złudzenie. Autorka kreśli przejmujący, bogaty emocjonalnie portret psychologiczny kobiety, która obierając najtrudniejszą z możliwych życiowych dróg, dąży do spełnienia w każdym aspekcie życia, raz po raz podejmując dramatyczne wybory. Dokąd ją zaprowadziły? Czy przyniosły jej szczęście? Bo satysfakcję, że wyniosły ją nad wszystkich, którzy gardzili tym, co związane z kobiecością, na pewno. Przyniosły szacunek i uznanie dla jej wiedzy, umiejętności i wykształcenia, co było jej osobistym, słodko - gorzkim tryumfem. Nie pozwoliły jednak zrealizować jej kobiecych pragnień o spokojnym, godnym życiu u boku ukochanego mężczyzny, co było największą tragedią życia Joanny.

Gorąco polecam opowieść o papieżycy Joannie, tę na pół legendarną historię zaczarowaną wprawnym piórem autorki, w którym fakty historyczne w intrygujący sposób mieszają się z fikcją literacką. W obliczu tej fascynującej historii istnienie Joanny staje się sprawą drugorzędną, na pierwszy plan wysuwa się barwna, pełna pasji i ekspresji opowieść o kobiecie, która poświęciła wszystko, by wbrew przeciwnościom losu podążać za swoim marzeniem.