Korzeniec | Autor: Zbigniew Białas

Sosnowiec, 1913 rok. Na nasypie kolejowym zostają odnalezione zwłoki pozbawione głowy. Zamordowanym mężczyzną, jak ustalił przybyły na miejsce inspektor okazał się Alojzy Korzeniec, miejscowy glazurnik. Tajemniczą śmiercią Alojzego oprócz policji zainteresowany jest także Walerian Monsiorski, redaktor lokalnej gazety „Iskra". Wraz z żoną zmarłego, Jadwigą do której żywi głębsze uczucia rozpoczyna śledztwo na własną rękę.

Morderstwo staje się właściwie tylko pretekstem do tego, aby przybliżyć czytelnikowi historię Sosnowic (obecnie Sosnowca). Autor bardzo starannie odzwierciedlił w swojej powieści ówczesną topografię miasta począwszy od nazw ulic po restauracje, dworce i sklepy. Zaznajamia czytelnika z faktami dotyczącymi powstawania miasta oraz jego nazwy. Wprowadzając wielu barwnych bohaterów oraz ogrom wątków pozwala odczuć niepowtarzalny klimat, który wówczas panował w Sosnowcu. Klimat, gdzie różnorodne kultury przenikały się tworząc niepowtarzalną całość. Nie zabraknie także tematów politycznych, które wplecione będą w liczne rozmowy bohaterów w słynnej restauracji „Victoria". Powieść obfituje w wiele interesujących postaci, jak chociażby Jadwiga, żona ofiary, która osamotniona w małżeństwie potajemnie realizuje swe pisarskie ambicje publikując romanse w odcinkach we wspomnianej „Iskrze" pod dość oryginalnym pseudonimem Klandestyn Bizukont. Autor, aby przybliżyć czytelnikowi jej postać nie poprzestaje na przedstawieniu bieżących wydarzeń, ale przytacza również wydarzenia sprzed kilkunastu lat. Poznamy także opowieść pewnej fińskiej bony, historię nauczycielki, Izabeli, oraz Emanuela.

„Korzeniec" wymaga od czytelnika uwagi i skupienia. To pełna dowcipnych, błyskotliwych dialogów powieść z licznymi wątkami, które spajają się ze sobą. Polecam wielbicielom zarówno kryminałów, jak i powieści obyczajowych. I czekam na kontynuację.

Pod niebem Świniogrodu

Sosnowiec, Sosnowice vel Świniogród. Miasto przez jednych uwielbiane, przez drugich znienawidzone, a trzecim obojętne. Tu rozgrywa się akcja „Korzeńca", napisana wprawnym piórem profesora nauk humanistycznych, Zbigniewa Białasa. Skąd ta druga niezbyt chlubna nazwa miasta? To naleciałość z czasów wcześniejszych, w których rozgrywa się akcja książki, czyli na krótko przed wybuchem I wojny światowej, gdy na mapach nie istniała Polska. Powodów tego niechlubnego miana nie zamierzam tłumaczyć, by skusić tak zwolenników, jak i przeciwników nazwy, do samodzielnego odnalezienia odpowiedzi w książce.

Ciekawostek z historii będzie w niej z resztą całe mnóstwo, bo „Korzeniec" jest powieścią historyczno-obyczajową, z ciekawym wątkiem kryminalnym, który stał się zaledwie pretekstem do ukazania zajmujących zjawisk społeczno-kulturowych występujących w tamtym czasie i w tamtym rejonie.

Ale „Korzeniec", to również powieść pełna humoru, ironii, dowcipu, szyderstwa, choć tematyka kręci się wokół sprawy niewesołej: „Dwudziestego dziewiątego czerwca 1913 roku o godzinie szóstej rano na nasypie kolejowym w centrum Sosnowca znaleziono ciało pozbawione głowy i na podstawie dokumentów, które znajdowały się wciąż w wewnętrznej kieszeni marynarki, ustalono natychmiast, że zwłoki należą do Alojzego Korzeńca." I tu pojawia się pytanie, które towarzyszyć powinno każdej osobie, która w przeciwieństwie do Korzeńca posiada głowę na karku: w jaki sposób zwłoki mogły stać się bohaterem całek książki? Przyznam bez bicia, że stało się to dla mnie pytaniem zasadniczym, zagadką, która skłoniła mnie do sięgnięcia po tę książkę. Zadawałam sobie też i drugie pytanie, w jaki sposób ów korpus bez głowy zasłużył sobie nie tylko na tytuł, ale i na okładkę!

Korzeniec (wbrew moim początkowym oczekiwaniom) jest bohaterem, którego śmierć stała się pretekstem do przedstawienia nie historii zbrodni, czy życia tytułowego bohatera, lecz historii miasta i jego mieszkańców, na tle konfliktu pomiędzy trzema mocarstwami znienawidzonymi przez Polaków. To celowo wprowadzany przez autora zabieg, który wyróżnia książkę na tle innych. „Korzeniec" to równocześnie studium zachowań ludzkich, dowód na to, że my – ludzie, niewiele się zmieniliśmy mimo upływu stulecia. Wciąż targają nami uprzedzenia, przesądy, ulegamy niskim pobudkom i instynktom.

To także doskonała satyra na nasze narodowe wady, gorzkie obserwacje naszych głównych przywar, ale przedstawionych ze szczyptą zrozumienia i sympatii.

Śmierć Korzeńca zepchnięta zostaje na margines, choć wątek poszukiwania winnego okrutnej zbrodni wraca od czasu do czasu, by ostatecznie wyjaśnić sprawę. W książce jednak istotniejsi są żywi. Ważny jest każdy, kto miał styczność z denatem, czy to świadomą, czy przypadkową. W ten sposób czytelnik ma możliwość poczynienia społecznego przeglądu wśród mieszkańców Sosnowca. Od elit po element społeczny, od bohemy artystycznej po tradycjonalistów. Żyd, katolik, sufrażystka, włóczęga, czy dziennikarz, to tylko niektóre z postaci z którymi mamy do czynienia, by w pełni uświadomić sobie różnorodność kulturową, obyczajową, religijną, etc. tamtego okresu. I choć druga połowa książki skupia się w zasadzie na wszystkim, tylko nie na prowadzeniu śledztwa w sprawie Korzeńca, a momentami tempo powieści zwalnia, nie dzieje się to ze szkodą dla książki. Można odnieść co prawda wrażenie, że z zawrotnego tempa nie zostało wiele, a z tak początkowo napompowanego balonika uszło powietrze. Nie jest to jednak zarzut, czy niedostatek książki. Jest to zdecydowanie czynnik in plus, coś co sprawia, że książka nabiera wyjątkowości. Dlatego gorąco polecam każdemu przeczytanie książki, która uwieść może niejednego czytelnika.

 "Wiele rzeczy warto wiedzieć, których się czasem nie wie. A już na pewno nie wszystko wie się wtedy, kiedy by się chciało. Albo kiedy by wypadało. Albo kiedy by to było wygodne i logiczne, i niezbędne dla poukładania świata."

Słowo "korzeniec" z pewnością większości z was kojarzy się z korzeniem. W przypadku powieści, o której dzisiaj chciałam wam opowiedzieć, nie chodzi jednak o korzenie drzewa. Korzeniec to bowiem obok nazwiska jednego z bohaterów, metafora korzenności polskiego społeczeństwa naznaczonego burzliwą dziejową historią.

Zbigniew Białas to urodzony w Sosnowcu profesor nauk humanistycznych, anglista i literaturoznawca. Jest pracownikiem Uniwersytetu Śląskiego, stypendystą Fundacji Humboldta i Fulbrighta, redaktorem i współredaktorem tomów naukowych, oraz autorem esejów teoretycznoliterackich. Autor w przeszłości służył w ONZ na Bliskim Wschodzie. Jest miłośnikiem opery, wędkarstwa i krajów skandynawskich. Powieść "Korzeniec" jest debiutem literackim Zbigniewa Białasa i zarazem pierwszym tomem kronik sosnowieckich. Druga część pt. "Puder i pył" została wydana we wrześniu tego roku.

Sosnowiec, 29 czerwca 1913 r., w tym właśnie dniu na nasypie kolejowym odnaleziono ciało zamordowanego człowieka, pozostawione bez głowy. Na podstawie znalezionych dokumentów ustalono, iż denatem jest znany w mieście właściciel firm glazurniczej – Alojzy Korzeniec. Kafelkarz pozostawił pogrążoną w żałobie wdowę – Jadwigę Korzeńcową, która pod pseudonimem Klandestyn Bizukont pisuje w odcinkach powieść do tygodnika "Iskry". Redaktor tegoż tygodnika – Walerian Monsiorski podejmuje się prywatnego śledztwa, celem odnalezienia mordercy Korzeńca.

Wydawać by się mogło, że przedstawiam wam kolejny kryminał retro, tak obecnie modny w literaturze. Nic bardziej mylnego. Powieść Zbigniewa Białasa to bowiem przede wszystkim gatunek powieści historyczno-obyczajowej, w której wątek kryminalny jest jedynie pretekstem do ukazania całego ówczesnego tła społecznego. "Korzeniec" to powieść wielowątkowa, ocierająca się o wiele płaszczyzn.

Autor umiejscowił akcję swojej debiutanckiej książki w Sosnowcu, w latach 28 czerwca 1913 – 28 czerwca 1914, a więc w przededniu wybuchu I wojny światowej. To wówczas właśnie Sosnowiec był miastem, którego położenie na granicy trzech mocarstw, skutkowało wymieszaniem etnicznym Niemców, Żydów, Rosjan i Polaków. Takie skupienie różnych narodowości musiało wzbudzać wiele wewnętrznych konfliktów i sporów. Autor konstruując historię zabicia Korzeńca, ukazał ówczesny obraz społeczeństwa zamieszkującego te ziemie. Dla pasjonatów historii tegoż właśnie okresu to niezwykle ciekawy dokument historyczny, pozwalający niemalże poczuć klimat i atmosferę tamtych lat. Warto również podkreślić, iż autor opisując topografię Sosnowca, korzystał z wielu źródeł, dzięki czemu cała historia zaprezentowana na łamach powieści nabiera niebywałego realizmu i pozwala poczuć zmysłami tętniące życiem miasto.

Wątek zamordowania Alojzego Korzeńca został potraktowany przez autora jako doskonałe tło do ukazania barwnej palety różnorakich bohaterów. Postacie te reprezentują wiele ówczesnych warstw społecznych, od elity społecznej i artystycznej po reprezentantów niższych warstw społecznych jak przemytnicy czy włóczędzy. Ciekawą postacią, godną szerszej uwagi czytelnika jest bezsprzecznie wdowa po zamordowanym glazurniku – młoda literatka Jadwiga. To postać nietuzinkowa - uzależniona od absyntu, która w tajemnicy przed mężem i rodziną, spełnia się jako pisarka w miejscowej prasie. Jej bezdzietne małżeństwo było wynikową buntu i chęcią ucieczki przed toksyczną matką, co w konsekwencji nie zapewniło bohaterce szczęścia. Czytelnik poznaje jej losy, które doprowadziły do zawarcia małżeństwa. Drugą, bardzo plastyczną postacią jest redaktor Walery, który zgadza się podjąć rolę detektywa. Autor dzięki właśnie takim bohaterom, ukazał w bardzo trafny sposób ówczesną panoramę stosunków społeczno-obyczajowych.

Zbigniew Białas dość często posługuję się ironią i humorem, dzięki temu język powieści jest bardzo dobrze przyswajalny. Idealnie odwzorowane tło historyczne z obyczajowym w połączeniu z plastycznym i barwnym językiem, daje w konsekwencji dobrze przygotowaną pod względem warsztatowym powieść. Powieść, w której wątek kryminalny został doskonale wkomponowany w kanwę fabularną. Co ważne, "Korzeńca" należy czytać z rozwagą i z dbałością o szczegóły, gdyż nagromadzenie wielu postaci, wydarzeń i wątków może w pewnych fragmentach powieści spowodować małe zagubienie czytelnika.

Zbigniew Białas w jednym z wywiadów stwierdził, iż inspiracją do napisania jego debiutanckiej powieści był kafelek umieszczony w posadzce domu znajdującego się przy ulicy Żytniej 16 w Sosnowcu. To nieprawdopodobne ile jeden, mały kafelek może uczynić dobrego dla nas, czytelników. Dzięki tej inspiracji bowiem, zanurzyłam się w dawno zapomniany świat, w którym słowo "retro" nabiera całkiem nowego znaczenia. Zaraz, natychmiast zabieram się za drugi tom. A wam polecam biec do księgarni, byle szybko, tylko uważajcie na korzenie.