Hemoroidy Napoleona, Czyli Jak Drobne Fakty Zmieniały Bieg Historii | Autor: Phil Mason

Czym jest historia? Od najmłodszych lat nauczyciele wbijają nam do głowy, że jest logicznym ciągiem zdarzeń przyczynowo - skutkowych, w którym nic nie dzieje się bez powodu. Autor "Hemoroidów Napoleona" bezlitośnie i przewrotnie polemizuje z tym przekonaniem pragnąć udowodnić czytelnikowi, że na bieg historii równie często miały wpływ pozornie błahe przyczyny, że rządzić nią może także zwykły przypadek i szczęśliwe lub pechowe zbiegi okoliczności.
Phil Mason zebrał w swej publikacji imponującą kolekcję krótkich historyjek i anegdot na poparcie tezy o niebagatelnym, jeśli nie decydującym wpływie drobiazgów na losy świata. Oczywiście można by się z nim spierać - nie zawsze wszystko, co wygląda na zwykły przypadek, jest nim w rzeczywistości, nie wszystkie też przytoczone przykłady miały doniosłe znaczenie dla dziejów świata, niemniej jednak trzeba przyznać, że pomysłowość, pracowitość i determinacja Masona robią wrażenie.

Książka jest podzielona tematycznie i składa się z rozdziałów zawierających anegdoty z różnych dziedzin życia: ze świata nauki, kultury, polityki, biznesu, sportu, a także z historii w ścisłym znaczeniu tego słowa. Pokazuje również rolę, jaką odgrywał przypadek na polach bitwy, w sprawach kryminalnych i sądowych. Choć autor koncentruje się głównie na wydarzeniach rodem z XIX i XX wieku (co znacznie zubaża treść i jeśli o mnie chodzi obniża jej atrakcyjność - życzyłabym sobie nieco szerszej historycznej perspektywy), tak ogromna różnorodność tematyczna gwarantuje, że każdy znajdzie tu coś, co go zaciekawi.

Dla mnie najbardziej interesujące okazały się historie ze świata nauki. W tej dziedzinie jak w żadnej innej raz po raz uwidacznia się wpływ przypadku i łutu szczęścia na wielkie odkrycia, które zmieniły oblicze świata. Autor mnoży przykłady o różnym ciężarze gatunkowym - co jest cechą wspólną wszystkich rozdziałów - a dzięki temu znajdziemy tu zarówno historie o kluczowym znaczeniu dla dziejów świata stanowiące intrygujący punkt wyjścia do tworzenia historii alternatywnej (przykład fizyka, który w czasie II wojny światowej dowodził zespołem naukowców pracujących nad brytyjską bombą atomową, a o którego przyszłości zadecydowało to, że przez pomyłkę stanął w niewłaściwej kolejce podczas zapisów na uniwersytet), przykłady o nieco mniej doniosłym, choć niebagatelnym znaczeniu dla losów ludzkości (heroinę wynaleziono jako lekarstwo na kaszel - miała ona być alternatywą dla... aspiryny, która wywoływała liczne niepożądane działania), jak i zwyczajne ciekawostki, fakty - bzdurki, bez żadnego istotnego wpływu na bieg historii (karteczki samoprzylepne). Czytelnik znajdzie tu historie, od których włos się jeży na głowie zważywszy na to, że o losach całego miasta zadecydowało... przejęzyczenie cesarza Napoleona III - jego narzekanie na katar zostało odczytane jako hasło do rozpoczęcia rzezi. Przeczytamy tu również o faktach zupełnie nieprawdopodobnych i wyjątkowo spektakularnych (jakim był rozgromienie hiszpańskiej Armady... przez huragan, Anglicy zatopili zaledwie jeden okręt, po czym skończyła im się amunicja), historiach, jakie trudno nam sobie wyobrazić (jak mało brakowało, by Stany Zjednoczone zostały monarchią) oraz stanowiące wodę na młyn tych, którzy lubią sobie pogdybać (czy los Titanica zależał od nowoczesnej lornetki zamkniętej w szafce, do której zgubiono kluczyk?). Interesujące są również ciekawostki świadczące o niezwykłej przewrotności losu (skazaniec, pod którym trzykrotnie nie otwarła się zapadnia, wyszedł na wolność) oraz anegdoty dotyczące świata sztuki, zwłaszcza filmu i literatury: kulisów powstania wielu literackich i filmowych dzieł i bohaterów czy kariery znanych pisarzy i aktorów.
Nie ukrywam, że nie wszystkie rozdziały czytałam z jednakowym zaangażowaniem i zainteresowaniem. Potwornie wynudziły mnie szczególnie te dotyczące świata polityki, biznesu czy sportu, zaś niemal z wypiekami na twarzy pochłaniałam opowieści koncentrujące się na sztuce, nauce, historii i zbrodni. Wszystko zależy od osobistych preferencji, zaś tematyczna różnorodność jest najlepszą gwarancją, że każdy znajdzie tu coś dla siebie.

Koniecznie muszę wspomnieć o kilku mankamentach, które mocno mnie zirytowały. Po pierwsze: czy ktokolwiek ma jeszcze jakieś wątpliwości, że Enigmę rozszyfrowali Polacy, nie Brytyjczycy? To karygodny przykład niewiedzy autora i zaniedbania korekty, który nie powinien w ogóle mieć miejsca!
Po drugie: kilka razy nie mogłam pozbyć się wrażenia, że autor, chcąc za wszelką cenę znaleźć jak najwięcej przykładów potwierdzających jego tezę o roli przypadku, dokonał szeregu nadinterpretacji. Oczywistą bzdurą jest według mnie twierdzenie, że zamach w Sarajewie i I wojna światowa nie wybuchłaby ( w ogóle? w tym czasie?), gdyby kierowca pary arcyksiążęcej skręcił w inną uliczkę. Takich wątpliwej wartości przykładów jest więcej, co nieco nadweręża wiarygodność autora. Ogólnie rzecz biorąc nieco męczące jest oddzielanie przykładów stanowiących fakt historyczny, gdzie refleksje nad rolą przypadku nasuwają się same od sensacyjnych historii, w jakich lubują się brukowce, którym autor beztrosko przydaje istotnego znaczenia doszukując się na siłę sensacji w zupełnie błahych zdarzeniach. Na szczęście jest to tylko nużące, nie trudne, jednak za ich sprawą publikacja trzyma bardzo nierówny poziom. W tym kontekście podtytuł książki ("czyli jak drobne fakty zmieniały bieg historii") brzmi nieco fałszywie, a na pewno zbyt szumnie.

Reasumując: "Hemoroidy Napoleona" to coś pomiędzy publikacją popularnonaukową a zbiorem interesującym anegdot zawierających liczne przykłady na to, że historia - nie tylko w wymiarze globalnym, ale też tym codziennym - to coś więcej niż tylko logiczny ciąg zdarzeń, że o losach świata bardzo często decyduje przypadek, pozornie nieistotny drobiazg, fatalna pomyłka lub szczęśliwy zbieg okoliczności. Opisane historie są niezwykle zróżnicowane pod względem tematyki i kalibru, dotyczą losów całych narodów, jak i zwyczajnych jednostek; wynalazków o istotnym znaczeniu dla ludzkości, jak i drobiazgów bez większego dlań znaczenia. Ze względu na ogrom informacji, jakimi zarzuca czytelnika autor, nie jest to książka na jeden raz. Jako że prędko staje się nużąca, należy ją sobie dawkować w rozsądnych porcjach - wtedy zmienia się w lekturę nie tylko strawną, ale lekką i przyjemną.
Mimo kilku mankamentów z całą pewnością jest to intrygująca pozycja, z którą warto bliżej się zapoznać - zwłaszcza, że cechuje ją przystępny styl i ciekawa tematyka, która jest w stanie zainteresować chyba każdego. Serdecznie polecam!