Inkwizycja Na Ziemiach Polskich | Autor: Szymon Wrzesiński

Inkwizycja stanowi jedną z najbardziej ponurych kart w historii Kościoła i jako taka na przestrzeni stuleci wywoływała ogromne kontrowersje. Do dziś zresztą zdania na jej temat są podzielone: jedni widzą w inkwizytorach strażników prawd objawionych w Piśmie Świętym strzegących Kościół przed zalewem herezji, którym udało się utrzymać względny ład społeczny i religijny w okresie średniowiecza, inni zaś widzą w nich bezdusznych i wyrachowanych oprawców stojących na straży władzy i wpływów kościelnych hierarchów, niebezpodstawnie przekonanych o tym, że każdy nowy ruch społeczno - religijny jest w stanie osłabić wewnętrznie Kościół i zmniejszyć zyski ze świętopietrza, odpustów, darowizn czy dziesięcin.

Szymon Wrzesiński zapewniając, że prawda jak zwykle leży pośrodku, podejmuje w swej publikacji tematykę inkwizycji kościelnej na ziemiach polskich. Zadanie wcale niełatwe, głównie ze względu na potężne braki w materiałach źródłowych - autor zmuszony był oprzeć się głównie na swej rozległej na szczęście wiedzy dotyczącej polskiego społeczeństwa okresu średniowiecza, analizie pośrednich materiałów źródłowych oraz strzępków dostępnych informacji, niejednokrotnie nieprofesjonalnie subiektywnych i na ich podstawie pokusić się o szerszą ocenę oraz interpretację zjawiska inkwizycji. Trzeba przyznać, że autor rzetelnie podszedł do tematu, zaś efekty jego pracy okazały się bardzo satysfakcjonujące, choć niepozbawione drobnych mankamentów. Należy jednak docenić wkład autora w literaturę przedmiotu - jest to pierwsze tego typu opracowanie i trzeba zaznaczyć, że bardzo obiecujące.

Idealnym wprowadzeniem do tematu jest wstęp traktujący o sposobach walki Kościoła z ruchami heretyckimi - począwszy od soboru powszechnego w Chalcedonie w V wieku, którego postanowieniem zabraniano samodzielnego tworzenia poglądów, wierzeń i praktyk pod groźbą wykluczenia ze wspólnoty chrześcijańskiej po ustalenia soboru laterańskiego w 1215 roku zaostrzającego kary dla innowierców i przekazującego wymierzanie stosownych kar władzom świeckim. Autor pokrótce omawia też historię prześladowań największych heretyckich ruchów religijnych, takich jak manichejczycy czy katarzy, by następnie skupić się na działalności różnowierców na terenie Królestwa Polskiego i sposobach ich zwalczania przez inkwizycję kościelną. Ze względu na ograniczony dostęp do źródeł historycznych autor siłą rzeczy koncentruje się na tematyce najlepiej udokumentowanej, czyli wpływach heretyckich z Czech (głównie husytyzmu) i zza zachodniej granicy obejmujących tereny Śląska i Małopolski. Opisuje prześladowania biczowników, świdnickich beginek, begardów i ludowych kaznodziei, a nawet osób oskarżonych o czary, szczególnie dużo miejsca poświęcając wojnom husyckim.

Publikacja Wrzesińskiego jest prawdziwą skarbnicą cytowanych materiałów źródłowych; zajmują one sporo miejsca, choć komentarz do nich często jest bardzo zwięzły. Można odczuć pewien niedosyt i delikatne rozczarowanie niewykorzystanym w pełni potencjałem merytorycznym ukrytym w przytaczanych tekstach, który aż prosi się o bardziej wnikliwą analizę. Odniosłam również wrażenie, że tło historyczne zostało przedstawione dosyć pobieżnie, choć zważywszy na popularnonaukowy cel publikacji zasadne jest uwzględnienie jedynie najistotniejszych faktów, co autor rzeczywiście czyni. Wyjątkowo dogłębnym i szczegółowym opracowaniem może poszczycić się tematyka husytyzmu w Polsce, a fakt ten wynika zapewne z dostępności materiału źródłowego i licznych naukowych analiz tego zjawiska. Doskonałym uzupełnieniem publikacji są ryciny związane z podejmowaną tematyką, niezwykle bogata bibliografia oraz liczne i obszerne przypisy, w których autor odnosi się do cytowanych fragmentów tekstów źródłowych.

"Inkwizycja na ziemiach polskich" nie jest może studium ruchów heretyckich na terenach Królestwa Polskiego w okresie średniowiecza, ale z pewnością jest znakomitą popularnonaukową, pionierską publikacją przybliżającą nam tę kwestię. Interesująca, chwytliwa tematyka i przystępne opracowanie pozwala czytelnikowi bez problemu zrozumieć kolejny aspekt średniowiecznej historii. Gorąco polecam, gdyż zdecydowanie jest to pozycja warta uwagi.