Tove Jansson Mama Muminków | Autor: Boel Westin

Tak bogatej biografii, wydanej w tak pięknej formie, dawno nie miałam okazji widzieć.
Surowa, czarno-biała fotografia widniejąca na okładce, dopełniona napisami w tonacjach i ciepłej, i zimnej, sprawiają, że książkę tę można zaliczyć do jednej z najbardziej estetycznych, jakie dane było mi czytać w ostatnim czasie.

Czy za tym pięknym wydaniem kryje się jednak równie wartościowe wnętrze?
Tove Jansson osiągnęła sukces niewiarygodny. Jej Maminki zyskały sławę ogólnoświatową, stały się jej marką i właściwie jedynym znakiem rozpoznawalnym. Po dziś dzień, te pocieszne istoty, bawią najmłodszych przed telewizorami oraz w świecie książkowym. Kochają je wszyscy – zaczynając od najmłodszych, kończąc na najstarszych. Świat Muminków, to plejada osobliwości – od będących tu na stałe obok postaci tytułowych Włóczykija, Małej Mi, Bobka, aż do istot pojawiających się okazjonalnie, dołączających do barwnego świata, wpływających na jego niewiarygodną popularność.

Za tą wielką popularnością jednak, jak w większości przypadków, kryje się równie wielkie cierpienie twórczyni...

Jansson wykreowała świat tych naiwnych i miłosiernie wybaczających wszystkim ich przewinienia postaci w okolicach wojny. Stworzenie przestrzeni bezpieczeństwa, swoistego bunkra, miało dla niej niewątpliwie funkcję terapeutyczną. Chcąc odgrodzić się od cierpienia, zbudowała ona wokół siebie rzeczywistość choć momentami naiwną, to jednak chcianą i oczekiwaną. Eskapizm zrealizowała w sposób znany od wieków – przelewając swoje imaginacje na papier, tworząc książki dla dzieci. Choć Jansson miała inne plany, los chciał, że ten kreacyjny gest wykonany przez nią na krótko po wojnie, zdeterminował całe jej życie i uczynił na zawsze rozpoznawalną jedynie jako Mamę Muminków. Chcąc uciec od realiów w świat fikcji, zbudowała wokół siebie więzienną celę, będącą przyczyną zalewającej ją fali popularności, ale też kolejną przestrzenią rozgrywającego cierpienia.
Jansson, malarka, chciała być odbierana właśnie przez pryzmat swoich dzieł. Nie sądziła, że baśnie tworzone jako odskocznia od świata traumy i zaznanego bólu, przekreślą jej marzenia o sławie, jako twórczyni dzieł malarskich. Pisanie jako forma terapii znana jest nie od dziś – nie od dziś także, szufladkuje wiele osobistości, które mogłyby zaistnieć inaczej.
Czy jednak, gdyby Jansson nie zdecydowała się na zbudowanie świata Muminków, dzisiejszy świat kultury wyglądałby tak samo?

Wiązały ją kontrakty, ograniczały terminy. Czasu na malowanie pozostawało jej coraz mniej, niwecząc tym samym wszelkie jej marzenia i coraz bardziej wtłaczając ją w szufladkę z nazwą :Mama Muminów:.
Jansson pisała wiele listów, kreśliła dzienniki, które to po jej śmierci trafiły w ręce Boel Westin, literaturoznawczymi, która doktoryzowała się z jej twórczości, a prywatnie przyjaciółki jej domu.
Biografia, która odsłania nam życie Mamy Muminków jest właśnie efektem wielogodzinnych studiów nad dokumentami złożonymi na ręce Westin, to swoisty pośmiertny testament, konfesyjne wyznanie tego, na co nie było czasu za życia.
Paradoksalnie, polskie tłumaczenie tytułu wydaje się robić, to, czego Jansson tak bardzo chciała uniknąć – po raz kolejny szufladkuje ją jednoznacznie. Ironicznie wskazuje, że oto mamy przed sobą historię życia „tej od Muminków", nikogo więcej.
A przecież Jansson żyła niemalże wiek, wiek, w którym Maminki stanowiły jedynie epizod, coś dla samej twórczyni w ostatecznym rozrachunku mało znaczącego.
W książce tej Westin dokonuje próby analizy wszelkich aspektów twórczości Jansson – prezentuje jej obrazy, zarówno te w rozumieniu tradycyjnym, jak i satyryczne obrazki polityczne; przedstawia historie oraz rysunki Muminków, a kończy na książkach napisanych przez Jansson znacznie później, a które nie cieszą się dziś szczególną popularnością.

Choć książka ta jest bogata we wszelkie elementy źródłowe, jak na biografię zbyt mało w niej życia osobistego. Życie zawodowe znamy, tak szczegółowe jego zarysowanie wydaje się więc zbędne. Choć Westin doskonale wypowiada się na temat jej twórczości, zna się przecież na niej doskonale, to jednak zbyt mało. Sięgając po biografię, zazwyczaj ma się nadzieję, na poznanie tej sfery życia osoby będącej jej bohaterem, którą najsłabiej znamy. A z książki Westin niewiele takiej wiedzy wynosimy – poznajemy dość chaotyczny zlepek historii o pracy i twórczości Jansson, nie otrzymując w zamian zbyt wielu wiadomości ze sfery jej życia prywatnego. Ktoś powie, że to dobrze, że nadmierny ekshibicjonizm szkodzi. Nie zgodzę się jednak, że w takim wypadku biografię tę można uznać za pełną – pominięcie tak ważnego elementu, determinującego przecież każdą inną sferę życia wydaje się być sporym zaniedbaniem. Zdawkowe informacje nie pozwalają na zbudowanie pełnego obrazu malarki. I choć książka ta w jakiś sposób pomaga twórczość Jansson zrozumieć, pomaga odkryć w niej pewne novum, to jak dla mnie mogła zostać potraktowana bardziej szczegółowo, być może powinny powstać tomy dwa – każdy dotykający innej sfery życia.