Bratny. Hamlet Rozstrzelany | Autor: Emil Marat

  Bratny. Hamlet rozstrzelany Emila Marata to pozycja wieńcząca trylogię, która opiewa tragizm pokolenia Kolumbów: młodych żołnierzy pisarzy urodzonych w latach dwudziestych XX wieku. Okres ich największej aktywności przypadł na czasy wojenne i przez nie został traumatycznie naznaczony.

Dotychczas autor wziął na warsztat losy dowódców Armii Krajowej w Made in Poland oraz historię Krzysztofa Sobieszczańskiego w Śnie Kolumba, którego pseudonim stał się symbolem – reprezentantem powstania warszawskiego. Tego, tak skrupulatnie opisanego we wstrząsającej książce Romana Bratnego Kolumbowie; wydanej w 1957 roku i sięgającej do lat 1942 – 1948, których pisarz był naocznym świadkiem. Oparcie się na własnych doświadczeniach plus prawda historyczna wzmocniły przekaz, uczyniły z lektury pozycję kanoniczną i poszerzyły zasięg odbiorczy za sprawą filmowej adaptacji wyreżyserowanej przez Janusza Morgensterna. Często transmitowanej na różnych kanałach telewizyjnych czy streamingowych. Tym samym postacie takie jak Kolumb, Zygmunt, Jerzy, Czarny Olo, Malutki, Niteczka stali się wciąż żywym wspomnieniem generacji tytułowych „odkrywców” okrutnej, wojennej rzeczywistości. U Bratnego jest wszystko: działania zbrojne z wątkiem sensacyjnym, śmierć, groza przesłuchań w siedzibie gestapo połączona z torturami i cierpieniem, ale i marzenia o wolności, rodząca się miłość, przyjaźń. Tom trzeci opisuje powojenne czasy: wyzwolenie z obozu, emigrację, odrzucenie, niezrozumienie nowej epoki.

W Kolumbach Roman Bratny zaszyfrował swoją własną historię. Romantyzm młodości nakazujący walkę, wiarę w ideały, niewolę i brutalne zderzenie z Polską Rzeczpospolitą Ludową, „dzięki” której autor wstąpił do PZPR, stał się aktywnym komunistą, pupilem władz zwalczającym zalążki demokracji lat osiemdziesiątych, symbolizowanych przez „Solidarność”.

Emil Marat, dziennikarz z imponującym dorobkiem reporterskim, w niniejszej publikacji Wydawnictwa Czarne próbuje odtworzyć ścieżkę życia swojego bohatera, nie tylko pod kątem słynnych Kolumbów, ale i innych (bardziej lub mniej dobrych, bardziej lub mniej znanych) książek: Roku w trumnie, Aniele w butach z ostrogami, Szczęśliwie torturowanych, Brulionie. Bibliografia podmiotowa wylicza blisko sto pozycji. Są tutaj także obszerne relacje historyczne, anegdoty, fragmenty materiałów archiwalnych, niepublikowanych wcześniej tekstów wskazanych w solidnie opracowanej bibliografii przedmiotowej, rozbudowanych przypisach.

Publikację uatrakcyjniają ilustracje z prywatnych zbiorów rodziny Mularczyków (prawdziwe nazwisko Bratnego), archiwów państwowych. Aparat naukowy uzupełnia indeks nazwisk. Sama pozycja również imponuje objętością. Ponad sześćset stron, twarda oprawa, mocne szycie, charakterystyczny dla Wydawnictwa Czarne skład. Dzięki maksymalnemu ograniczeniu ingerencji instrumentów redakcyjnych akcja Hamleta rozstrzelanego toczy się wartko, niczym fabularyzowana powieść, a nie stricte biografia. Sam autor zaznacza również, że „niniejsza książka (…) nie może aspirować do wyczerpującej i jedynie prawdziwej odpowiedzi – analizy”. Nie stroni od cytowań, dialogów, wierszy umieszczając je w świetle między zasadniczym tekstem. Lekturę wzbogaca Marat impresjonistycznymi opisami przyrody i stanów psychicznych swoich bohaterów; często sięgając przy tym po oryginalne środki poetyckie.

Autor dzieli lekturę na trzy proporcjonalne części opatrzone odautorskim wstępem oraz zakończeniem Wolne konie. Życie po raz pierwszy obejmuje lata 1921 – 1944, Życie po raz drugi to okres 1945 – 1975, Śmierć (1976 – 2017).

Mimo sporej kontrowersji wokół postaci Romana Bratnego Emil Marat nie ukrywa swojej sympatii wobec bohatera. Zachowując obiektywizm pracy naukowej ociepla wizerunek pisarza, naświetla tragizm wojennych i powojennych wyborów, przytacza wieloaspektowe opinie przyjaciół i postronnych osób. Tworzy na nowo człowieka „z krwi i kości”.

Część pierwsza skupia się na dzieciństwie w rodzinie z wojskowymi tradycjami, (a nawet cofa do roku 1921 rzucając światło na dom Mularczyków), rekonstrukcji codziennego życia, nawet kłamstwach (jak nie zataja Marat) z romansem ojca w tle. Emocjonalny przekaz tych informacji wzmacniają liczne pytania retoryczne. Dużo miejsca poświęconego jest na ukazanie silnej relacji z młodszym bratem – Andrzejem Mularczykiem, również pisarzem, autorem scenariuszy.

Czytanie ułatwia podział tekstu na liczne śródrozdziały osobno tytułowane. Marat przytacza poglądy filozoficzno – ideologiczne Bratnego, przedstawia środowisko twórcze, w atmosferze którego powstają pierwsze teksty literackie. Ale jest też ten bardziej szorstki, brutalny obraz wojny – walki, działalności w podziemiu AK.

Część druga Życie po raz drugi skupia się na latach powojennych. Nie mniej tragicznych, jak czas samej wojny. O ile poprzednie rozdziały są bardziej obfite w dane historyczne, o tyle tutaj – mimo udokumentowanych, potwierdzonych informacji, sporo też dywagacji na temat motywów podejmowania ważniejszych decyzji. Studia, związki, córka, praca redakcyjna, praca nad „dziełem życia”, polowania, sielanka na Mazurach…

Pasjonującą przygodę z życiorysem Bratnego kończy rozdział Śmierć podsumowujący prawie stuletnią biografię pisarza.