Nekroprzemoc. Polityka, Kultura I Umarli | Autor: Jakub OrzeszekStanisław Rosiek

  Kwestie nekropolityki i obrzędowości około pogrzebowej to motywy znane od zarania dziejów. Homo sapiens sapiens do grobów wkładali muszelki. Egipscy faraonowie wyposażali piramidy w prowiant, a chińscy cesarze w podróż w zaświaty zabierali terakotowe armie wojowników. Jeszcze do niedawna nekroprzemoc widoczna była w hinduskim, drastycznym rytuale funeralnym, gdzie zmarłemu mężowi na drugą stronę musiała towarzyszyć jak najbardziej żywa żona. Obecne praktyki tez obrosły już legendami.

Nie inaczej rzecz ma się z obszarami zarezerwowanymi na sztukę i kulturę. Średniowieczny danse macabre, turpizm na Lekcji anatomii doktora Tulpa Rembrandta, mrożący krew w żyłach Frankenstein Mary Shelley, czy w reżyserii Kennetha Branagha, bulwersujące wystawy Body Worlds z eksponatami skomponowanymi z fragmentów ludzkich zwłok – to przykłady różnych form traktowania śmierci i martwego ciała.

Nekroprzemoc. Polityka, kultura i umarlijest publikacją próbującą oddać całe spektrum zagadnienia, przyjrzeć się mu w wielu aspektach, kontekstach na przestrzeni lat. Składa się na nią dwadzieścia tekstów.

Jakub Orzeszek, autor wstępu, przywołując treść książki amerykańskiego antropologa Jasona De Leona, zwraca uwagę na konieczność uzupełnienia i doprecyzowania zagadnienia w sferze symbolicznej. Nekroprzemoc jest bowiem połączeniem tego, co polityczne (techniki sprawowania władzy) i tego, co kulturowe (style i możliwości ekspresji). Na pewno stworzone przez naukowca pojęcie nekroprzemocy, jako przemocy dokonywanej „poprzez szczególne traktowanie zwłok, postrzegane (…) jako uwłaczające (…)”nie wyczerpuje tematu. Za bardzo skupia się na cielesności, marginalnie traktując przestrzeń niematerialną. Problematyka i metodologia badań przywołana jest po raz drugi w rozdziałach końcowych – rozmowach, będących pokłosiem konferencji naukowej, która odbyła się w 2019 roku. Pokazują one, przed jakimi wyzwaniami stoi dziedzina nekrohumanistyki, która w zależności od poglądów, poziomu wrażliwości, może być bardziej lub mniej otwarta na współczesną różnorodność komunikatów i nośników informacji. Jak podatna na manipulacje może być w zależności od tego, jaką ideologię zastosuje się przy ich interpretacji. Jakim celom artystycznym, czy utylitarnym służy.

Ciekawie prezentują się teksty o wisielcach i topielicach. Zbigniew Mikołejko i Monika Baranowska patrzą na nekroprzemoc jako formę estetyzacji artystycznej martwego ciała utrwaloną w tradycji ludowej i literackiej. Padają pytania o granice eksploatacji przedmiotu sztuki, przywołane są rodzaje nadużyć. Mimo wszystko nie ma tutaj oceniania. Fakty i przykłady mówią same za siebie. Co jest praktyką przemocową, kwestią etyczną (vide: traktowanie ciał samobójców, pamiątki turystyczne z wizerunkami zmarłych), a co estetyczną (wyobrażeniowa, symboliczna erotyzacja szczątków)? Niniejsza publikacja stara się odpowiedzieć na wiele trudnych pytań, choć jest to założenie nierealne. Zbyt dużo dylematów, za mało zerojedynkowych rozwiązań. Choć autorzy w wątkach teoretycznych sięgają po ustalenia innych badaczy – Roberta Esposito, Achillego Mbembego, Julii Kristevej.

Książka Nekroprzemoc. Polityka, kultura i umarli rozwija tematykę w perspektywie globalnej (przykłady z Biblii, mitologii greckiej, malarstwa, dramatów Szekspira, poezji Baudrillarda), ale i lokalnej, biorącej inspirację z literatury polskiego romantyzmu (referat Marka Wilczyńskiego). Kolejne teksty poruszają zarówno problemy polityczne, historyczne, obyczajowe: kolonializm, traktowanie niewolników, kult zombie, jak i artystyczne pod hasłem nekroperformansu (filmy postmodernistyczne eksploatujące wątki „mediacji ciała nieobecnego poprzez ciało opętanych”, przykładowo Noc żywych trupów w reżyserii George’a A. Romero). Taki tytuł nosi też referat Anny Kubiak, w którym, dla odmiany – rozważania nad biotechnologiczną i bioekonomiczną stroną śmierci: podtrzymywaniem funkcji życiowych organizmu w momencie obumarcia mózgu.

Równie kontrowersyjne są ustępy dotyczące praktyk funeralnych i nekrofilii, a zwłaszcza tekst Ewy Domańskiej „Ojczyzna to ziemia i groby”, czyli cmentarny patriotyzm a gleboznawstwo.„Nekrofilityczna wrażliwość” omówiona została również przez Jakuba Orzeszka w kontekście twórczości Jarosława Rymkiewicza i przez Urszulę Kluz – Knopek w interpretacjach prac Teresy Margolles. Z kolei wykorzystanie „boguojczyźnianych” motywów oraz wizerunku zmarłych podczas wojen prześledzić można na przykładzie rozdziału Martwe ciała a funkcjonowanie obozów koncentracyjnych Marty Zawodnej – Stephan.

Nie sposób ominąć kwestii edytorskiej. Wydawnictwo słowo obraz terytoria dostarczyło czytelnikowi piękną i staranną oprawę tekstu. Nie zabrakło w tej publikacji porządnego szycia introligatorskiego, kredowobiałych stron, na których aż roi się od kolorowych reprodukcji, fotografii, szkiców poglądowych. Często drastycznych i kontrowersyjnych. Na aparat naukowy składają się dolne przypisy odsyłające do pogłębionej literatury oraz indeks osobowy.