Bliscy | Autor: Annie Ernaux

 Kiedy ogłoszono, że to Annie Ernaux zdobywa Literacką Nagrodę Nobla, poczułam lekkie zdziwienie — jej „Lata” nie zrobiły na mnie wrażenia. Gdy sięgnęłam po jej inną prozę - „Bliscy” zrozumiałam decyzję Akademii. Ta na pozór autobiograficzna epistoła, to tak naprawdę literacki przewrót kopernikański. Jak pisać o pochodzeniu, nie barwiąc, nie koloryzując — pokazywać brudne realia — i zachwycać czytelników?

„Bliscy” to tak naprawdę trzy opowiadania, przedstawiające najbliższe otoczenie autorki: ojca, matkę i siostrę. Dokładnie w tej kolejności, ponieważ każda część skupia się na innym bohaterze. Jednak noblistka nie dba tutaj za bardzo o chronologiczny ciąg wydarzeń, nie udaje kronikarki rodzinnej sagi. Nie zaczyna od „urodził się w…”. Jej bohaterowie, aby narodzić się na kartach jej prozy, muszą najpierw umrzeć. To śmierć jest dla niej wyzwalaczem. Czy ciężej jest pisać o żywych? A może dopiero żałoba uwalnia w człowieku potok wspomnień — tych faktycznych, nieprzysłoniętych emocjonalną mgłą.

Opowiadania Ernaux to także wychodzenie z szafy — z szafy nieśmiałego wstydu, skromnego upokorzenia — wieczna walka z pochodzeniem. Ojciec pisarki urodził się w rodzinie parobków, rolników pracujących na cudzy rachunek, walczący z biedą, głodem, chorobami i wykańczającą, fizyczną pracą. On jednak nigdy nie chciał dzielić tego losu. Chciał być kimś więcej, wtopić się w otoczenie ludzi wyższych klas. Dlatego został robotnikiem. Zamachnął się i przeskoczył jeden stopień do góry na długich schodach klasyfikacji społecznej. To wciąż było za mało. Stopień drugi — mieć coś własnego, posiadać coś. Kupują z żoną sklep z kawiarnią, zostają kupcami. Mieszkają w mieście, ludzie ich szanują. Życie matki Ernaux przypomina niejako życie jej ojca. Zwłaszcza pod względem tego parcia wyżej. Przejmuje to również i ona sama. To wielopokoleniowe przekleństwo pochodzenia, obsesja na punkcie wpasowania się w ludzi, którym los pozwolił urodzić się w odrobinę bogatszej rodzinie. Pilnowanie każdego słowa — aby broń boże przy krzyknięciu czy użyciu gwary nie wydało się, że pochodzi się z rodziny wieśniaków. Pilnowanie każdego ruchu, gestu, mimiki. Nieustająca gra pozorów. Dlaczego?

U Annie Ernaux powód jest najprostszy, jest to wręcz zwierzęcy instynkt przetrwania — rzucenie się w społeczność ludzi wychowanych, mieszczańskich tego wymaga. Żeby przeżyć, trzeba nauczyć się żyć tak jak oni. Młoda dziewczyna trafia do szkoły, później na uniwersytet — niektórych rzeczy po prostu „nie wypada”. Trwa w tej iluminacji nawet w małżeństwie.

„Bliscy” to również niesplamiony literackim upiększeniem obraz życia rodzinnego takim, jakim jest naprawdę — gdzie między członkami familii nienawiść przeplata się z miłością. Autorka mówi, że w wieku nastoletnim wielokrotnie wyobrażała sobie, że potrafiłaby żyć bez matki, gdyby umarła. Smutna rzeczywistość jednak udowadnia, że to, co czujemy w adolescencji niekoniecznie ma odwzorowanie w późniejszym okresie. Ernaux potrafi bez otoczki opowiadać o dorastaniu, na swoim przykładzie, o tym jak zmieniają się emocje wraz z wiekiem. Pokazuje też te mroczne elementy każdego etapu życia.

Właśnie dlatego proza tegorocznej noblistki tak porusza. Zderzenie się z prawdziwym obrazem rodziny, z jej problemami, troskami, ale także z jej najpiękniejszymi wspomnieniami, chwyta z całej siły za nasze serce i nie puszcza. Kiedy kończyłam czytać drugie opowiadanie, gdzie autorka opisuje swoją umierającą matkę, zanosiłam się łzami w autobusie. Ernaux dotarła tak głęboko do mojego serca, że sprawiła, że rozpłakałam się w przepełnionym ludźmi autobusie — a to dla mnie nowość! Chapeau bas!