Anne Frank I Jej Towarzysze | Autor: Bas von Benda Beckmann

  Z okładki książki Basa von Bendy – Beckmanna spogląda uśmiechnięta Anne Frank, dobrze zakodowana w zbiorowej pamięci jako autorka słynnego Dziennika. Prawie ten sam kadr, radosne oczy, niesforne włosy trzynastolatki… Tragiczny finał. Jej i siódemki osób, które przez ponad dwa lata ukrywały się w oficynie biura przy ulicy Prinsengracht w Amsterdamie. Wegetowali, zdani na dobrą wolę Aryjczyków i ich dyskrecję. Tej ostatniej zabrakło 4 sierpnia 1944 roku. Zadenuncjowani władzom jako Żydzi, zostali wywiezieni do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Anne, jej siostra Margot, ojciec Otto, matka Edith i czworo innych współtowarzyszy niedoli. Przeżył tylko Otto Frank. I to za jego zasługą odnalezione zapiski córki ujrzały światło dzienne w 1947 roku. Dziennik w formie listów do wymyślonej przyjaciółki zawiera wiele intymnych szczegółów z życia dorastającej dziewczynki. Ale wstrząsające informacje dotyczą też wojennej rzeczywistości obserwowanej oczami przedwcześnie dorosłego dziecka. Strach, marzenia, smutek, euforia. Tygiel emocji, zakończony śmiercią, pobudza wyobraźnię do dziś. Zmusza do refleksji. Stymuluje do działania. Często twórczego, jak choćby w postaci filmów fabularnych, czy komiksów.

Autor niniejszej publikacji sięgnął po inną formę upamiętnienia Anne.Bas von Benda – Beckmann, archiwista w międzynarodowym centrum badań nad historią wojen światowych, w tym Holokaustu, postanowił kontynuować śledztwo rozpoczęte przez Ottona Franka i dociec prawdy, kto w 1944 roku zadenuncjował ukrywających się. To pytanie pierwsze, ale nie najważniejsze. Autor, wspomagany ustaleniami sześcioletniej pracy zespołu, w składzie którego byli eksperci historycy, a nawet agent FBI, w procesie poszlakowym, wskazał potencjalnego winnego. Ale poszedł równocześnie krok dalej. Uszczegółowił ciąg dalszy rodziny Franków tuż po aresztowaniu i wywiezieniu do obozów koncentracyjnych. W poruszających, prostych słowach ukazał dramat, już nie jednej dziewczynki i bliskich jej osób (jak brzmi tytuł: Anne Frank i jej towarzysze. Bohaterowie „Dziennika” w obozach zagłady), ale milionów uwięzionych, zamordowanych. Przekaz ten jest na tyle zrozumiały, że z pewnością trafi zarówno do dorosłego, jak i małoletniego czytelnika. To porażający raport z obozowej codzienności, funkcjonowania i organizacji fabryki śmierci, w której człowiek z trudnością walczył o ocalenie człowieczeństwa.

Ukłon podziękowania w stronę Wydawnictwa Replika, że zdecydowało się opublikować tak ważną relację historyczną, a w dodatku ubrać ją w atrakcyjną formę graficzną. Książka zawiera bowiem wiele fotografii z rodzinnego albumu Franków, zdjęcia obozowe, dokumentację wojenną i powojenną, a także barwną wklejkę z mapami. Pamięć zatrzymana w kadrze. Wielki szacunek także wobec autora za trud włożony w skompletowanie źródeł. Pokaźny aparat badawczy liczący ponad sto stron, uwzględniający rozbudowane przypisy, bibliografię oraz indeks.

Oto bohaterowie tej pracy: Anne, Margot, Edith i Otto Frankowie, Auguste, Hermann i Peter van Pels oraz Fritz Pfeffer. Frankowie: wojenni uciekinierzy z Niemiec. O ironio losu! Głowa rodziny, zamożny przedsiębiorca, oficer armii niemieckiej podczas I wojny światowej, kilkanaście lat później ucieka z ojczyzny dyskryminującej Żydów do Holandii.

We Wstępie poznajemy przedwojenne losy rodziny Franków, van Pelsów oraz dentysty Fritza Pfeffera ukazane przez pryzmat wydarzeń historycznych, prześladowań i ich konsekwencji politycznych, gospodarczych, społecznych. Kartki na żywność, noszenie opaski z gwiazdą Dawida, zakaz posiadania roweru, grania w tenisa, chodzenia na basen, czy do fryzjera. To tylko część, w dodatku „łagodniejsza”, restrykcji nałożonych przez nazistowskie Niemcy wobec Żydów.

Początkowe rozdziały zawierają także cytowania Dzienników Anne z okresu dwuletniego ukrywania się. Są tutaj opisy marzeń trzynastoletniej, a wkrótce piętnastoletniej dziewczynki, strach, wstrząsające deklaracje: „(…) chcę być odważna (…)” oraz wnikliwe analizy psychologiczne współmieszkańców.

W dalszym toku narracji autor wskazuje na stan badań, próbując zebrać i usystematyzować wiedzę na temat życia w obozach zagłady. Przywołuje relacje naocznych świadków, źródła historyczne oraz wspomnienia samego Ottona Franka. Suma tych bardziej lub mniej obiektywnych, wiarygodnych spostrzeżeń znalazła miejsce w niniejszej książce. Jej układ to rozdziały rozbite na życie przed aresztowaniem w 1944 roku i wegetację po aresztowaniu. Kolejne obozy przejściowe w drodze do tych uznanych za najgorsze: Auschwitz – Birkenau, Bergen – Belsen, Mauthausen, Neuengamme, Raguhn. Na koniec – powojenne losy jedynego ocalałego – Ottona Franka. Jego dalszą historię z nową żoną w Szwajcarii. Anne i wiele milionów jej podobnych nie miało szansy na happy end…