Duma I Uprzedzenie | Autor: Jane Austen

  Powieść dzieje się w dziewiętnastym wieku. Państwo Bennnet mają pięć córek i ani jednego syna. Rodzina mieszka na wsi, przepraszam – na prowincji. To jednak i tak, i tak źle wróży na przyszłość. Nie ma dziedzica majątku. Zresztą majątek rodziny Bennet tak lichy jest, używając dzisiejszej terminologii, ledwo starcza do pierwszego.

Wszystko odmienia się gdy w okolicy zamieszkał zamożny człowiek, Bingley. Organizuje on bal powitalny, taką dzisiejszą parapetówkę. Zaprasza nań panny Bennet wraz z rodzicami. Okazuje się że z panem Bingleyem z Londynu przyjechały jego trzy siostry oraz – czego nikt się nie spodziewał – przyjaciel z młodych lat, pan Darcy. Obaj mężczyźni są bogaci. Pani Bennett zrobi wszystko, aby jedną z córek wydać bogato za mąż.

To początek klasycznej powieści Jane Austin „Duma i uprzedzenie”. Szczerze powiedziawszy bałem się jej. Obawiałem się że przytłoczy mnie właśnie tą swoją klasycznością, że nie da się jej czytać. Że będzie nader napuszona stylem wiktoriańskim, że będzie trudno przebrnąć przez opisy. Bo przecież została napisana w 1813 roku. W podobnym czasie co poezje Adama Mickiewicza, poematy George’a Byrona. Czyli – chcąc nie chcąc – w zamierzchłych czasach literatury.

Pomimo tego oddalenia w czasie – „Duma i uprzedzenie” wydaje się być nader współczesną powieścią. Sam temat jest aktualny. Pierwsze wrażenie – pojęcie to jest nam przecież bardzo znane. Pan Darcy nie spodobał się rodzinie Bennet. Bingley natomiast wywarł dobre konotacje, wrażenie. Ale czy tak będzie pod koniec powieści?

O jednym nie możemy jednak zapomnieć. „Duma i uprzedzenie” to nie jest tylko romans. Dla nas – czytelników dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku, również – świadectwem epoki. To oczywiste, że widać, i to na pierwszy rzut oka. Przede wszystkim stosunek mężczyzn do kobiet. Były one, nie oszczędzając słów, niewolnicami mężów, kochanków. Oczywiście że się buntowały. Tak jak jedna z bohaterek „Dumy i uprzedzenia”. Elżbieta nie jest uważana za piękną, ale ma wiele wdzięku, a w powieści kilkakrotnie są komplementowane jej piękne oczy. Jest osobą śmiałą i dość bezpośrednią, świadomą własnych zalet, niedbającą o opinię ludzi, których nie poważa. Można powiedzieć że jest to jedna z pierwszych ( a może pierwsza!) emancypantek w literaturze światowej? Nasze, polskie „Emancypantki” Bolesława Prusa – zostały napisane odrobinę później. Tak czy inaczej – mamy świadectwo epoki w „Dumie i uprzedzeniu”.

Jak już powiedziałem – „Dumę i uprzedzenie” czyta się jakby została napisana wczoraj. To zasługa tłumaczki, niewątpliwie. Zakładam, że tłumaczka na język polski, przeniosła całe obrazy literackie – nie słowa. Być może jakoś tam uwspółcześniła, dostosowała powieść do wymogów dwudziestego wieku. Trzeba w tym miejscu przypomnieć że powieść została napisana tak dawno, że nie znamy zdjęć Autorki. Gdy umierała, ludzkość nie znała jeszcze tego wynalazku. A jednak – „Dumę i uprzedzenie” można zaliczyć do tych powieści, które nie zestarzały się. Oczywiście – daleko jej do nowatorskich rozwiązań które stosują współcześni pisarze. Takie jak William Wharton we „Franku Furbo”, gdzie każda postać mówi inną czcionką.

Zapędziłem się trochę – chciałem tylko wykazać że „Dumę i uprzedzenie” można nazwać współczesnym klasykiem literatury. Jednak klasykiem, z którego słychać muzykę graną na pinoli. Gdzie damy i panowie są wożeni eleganckimi powozami. Gdzie pisze się listy.

Z tego świata trudno wyjść o własnych siłach. Inaczej mówiąc: chcę więcej – chcę przeczytać kolejną powieść Jane Austin.

Jakiś czas temu natrafiłem w Internecie na zabawny obrazek, który w prosty sposób tłumaczył różnice między literaturą angielską, francuską, amerykańską i rosyjską. Angielską literaturę można podsumować słowami: Umrę za honor. Francuską literaturę – umrę za miłość. Bohaterowie amerykańskich powieści gotowi są umrzeć za wolność. Literaturę rosyjską można w myśl tego zabawnego i uproszczonego schematu podsumować jednym słowem: Umrę.

To oczywiście żart, ale jak to często bywa w takich przypadkach, zawiera w sobie ziarenko prawdy. „Duma i uprzedzenie” jest na wskroś angielską powieścią. Choć główną oś fabuły stanowi zamążpójście, to jednak sam tytuł wskazuje jak istotny jest dla bohaterów honor. To zdecydowanie powieść należąca do minionej już epoki. Wiele rozważań bohaterów nie przystaje do naszych czasów. Jednak doskonale się czyta o dylematach i rozterkach przed jakimi stali. To mądra powieść, w której da się dostrzec zamysł autorki by kształtować czytelników. Nie narzuca bezpardonowo swoich poglądów, jednak subtelnie wkłada je w usta świetnie wykreowanych przez siebie postaci:

„Próżność i duma to dwa różne pojęcia, chociaż często używamy ich wymiennie. Człowiek może być dumny, ale nie próżny. Duma odnosi się raczej do naszego zdania o sobie samym, próżność natomiast wiąże się z tym, co chcielibyśmy, aby inni o nas myśleli.”

„Duma i uprzedzenie” to jedna z pierwszych powieści społeczno-obyczajowych, które pozostawiła po sobie Jane Austen. To jednocześnie jedna z najpopularniejszych książek wszechczasów. Natrafiłem na wyniki ciekawego plebiscytu przeprowadzonego przez BBC, z którego wynika, że to druga najchętniej czytana książka przez Brytyjczyków (pierwsze miejsce na podium przypadło „Władcy Pierścieni” J.K.K. Tolkiena). Tym bardziej wstyd mi, że tak długo zwlekałem z sięgnięciem po to dzieło.

Jane Austen umożliwia nam zapoznanie się z życiem angielskich wyższych sfer. Akcja powieści toczy się na przełomie XVIII i XIX wieku. Autorka zabiera nas na prowincję, gdzie pewne małżeństwo staje przed nie lada wyzwaniem. Ich pięć córek jest już w wieku, w którym zaczynają odczuwać presję znalezienia mężów. Jednak zarówno miejsce gdzie żyją Bennetowie (wspomniana prowincja) oraz wysokie oczekiwania wobec kandydatów, bynajmniej ułatwiają zadanie. Szczęśliwie w pobliże sprowadza się pewien młody kawaler, który nie tylko jest przystojny (co ma przecież znaczenie), ale również posiada niemałą fortunę (co dla innych ma nawet większe znaczenie). Oto główna oś tego romansu, który czyta się wyjątkowo lekko.

I choć lekkość tej książki jest jej zdecydowanym atutem, a „targetem” Jane Austen były przede wszystkim młode dziewczęta, to jednak nie oznacza to, że autorka nie zawarła w swojej powieści treści głębszych. Pozwoliła sobie na cały szereg nawiązań do najważniejszych pism swoich epoki. Często robi to nie wprost i można to przegapić, ale przy uważnej lekturze wychwycimy odwołania choćby do Francisa Bacona, Davida Hume’a oraz Jean-Jacques’a Rousseau.To tylko potwierdza kunszt Jane Austen.

Dla mnie największą siłą „Dumy i uprzedzenia” jest jednak przede wszystkim inteligentny humor. Znajdziemy tu ogrom zabawnych dialogów, niepozbawionych sarkazmu, oraz błyskotliwych (nieraz ciętych!) ripost. Nie spodziewałem się tego typu humoru w tym klasycznym dziele. W dużej mierze za tą sprawą pozostaje ono (i chyba na zawsze już pozostanie) nieśmiertelne.

Z całego serca polecam, i dołączam do grona fanów Jane Austen.

  Nie wiem, gdzie musiałby uchować się ktoś wychowywany w kulturze europejskiej, kto choć raz w życiu nie zetknął się z “Dumą i uprzedzeniem” – czy to na papierze, czy to na wielkim lub małym ekranie. Jane Austen stworzyła dzieło ponadczasowe, które już na stałe wpisało się zarówno w kanon najpopularniejszej światowej klasyki literackiej, jak i mainstreamowej popkultury. Choć tworzyła na początku XIX w. “Duma i uprzedzenie” to wciąż bestseller znikający z półek przy każdym, nowym wydaniu. Dzieło wybitnej angielskiej pisarki uznaje się za jej największy sukces literacki, a do motywów oraz książkowych bohaterów do dziś nawiązują współcześni twórcy w swoich utworach. 

Historia opowiada losy ikonicznych już postaci Elżbiety Bennet oraz pana Darcy. Jak to zazwyczaj u Austen, fabuła oscyluje wokół rozterek młodych panien związanych z zamążpójściem – małżeństwo Bennet musi zmierzyć się ze sporym wyzwaniem, którym jest znalezienie godnych mężów dla ich pięciu córek na wydaniu. Szczęście zaczyna sprzyjać rodzinie, gdy do sąsiedniej posiadłości wprowadza się majętny kawaler pan Bingley, a szanse na udane zamążpójście stają się realne, gdy młodzieniec zaczyna interesować się najstarszą panną Bennet. Oczywiście głównym wątkiem fabuły jest burzliwa relacja, która rodzi się między drugą córką Bennetów, Elżbietą oraz majętnym przyjacielem pana Bingleya, panem Darcy. To romans, który do dzisiaj rozpala wyobraźnię czytelników na całym świecie. 

Elżbieta to protagonistka silna i niezależna, zupełnie nieprzystająca do czasów, w których przyszło jej żyć. Jej związek z nieco aroganckim panem Darcy mogłabym nazwać pierwowzorem obecnie tak popularnego w literaturze motywu enemies to lovers. Relacja bohaterów przepełniona początkowo tytułowymi dumą i uprzedzeniem finalnie ewoluuje w jeden z najgorętszych romansów wszech czasów. Austen potrafi kreować postacie wielowymiarowe, głębokie, które wzbudzają emocje, a od ich losów ciężko się oderwać. Jednocześnie jednak “Duma i uprzedzenie” to książka pełna inteligentnego humoru oraz ciętego języka drugiej w kolejności panny Bennet, którą czyta się niezwykle lekko i przyjemnie. 

Austen czaruje tekstem, udowadniając swój niewątpliwy talent oraz kunszt literacki, ale o tym nie trzeba chyba nikogo zapewniać. Nie bez powodu nazywana jest jedną z najwybitniejszych angielskich autorek, a nawet najlepszych pisarek w gatunku literatury kobiecej. Jej książki, choć nie poruszają już może tematów bliskich współczesnemu czytelnikowi, na pewno przetrwały próbę czasu i zawierają pewne fundamentalne myśli i refleksje. Rzecz jasna dotyczy to także “Dumy i uprzedzenia”, która łączy w sobie zarówno głębsze rozważania, jak i literacką lekkość.

Na pewno powieść jest także ciekawym spotkaniem z rzeczywistością, w której żyła Jane Austen. Pokazuje przede wszystkim schematy w jakie wtłoczone były kobiety w tamtych czasach, jak bardzo musiały polegać na mężczyznach i korzystnym ożenku. Elżbieta jest świetną postacią, która swoją postawą w jakiś sposób próbuje przeciwstawiać się losowi, na który została z góry skazana. I choć na końcu i tak wygrywa miłość, to bohaterka poddaje się jej na własnych zasadach, przekonując się o tym, że porzucenie własnych uprzedzeń i pozbycie się nadgorliwej dumy może przynieść największe szczęście, a kompromisy wcale nie są takie złe. To świetna protagonistka, która nie bez powodu wciąż zajmuje tak wysokie miejsce wśród popularnych bohaterek światowej literatury. 

Wydawnictwo MG umożliwiło czytelnikowi kolejne spotkanie z wielokrotnie już drukowaną w różnych wersjach powieścią Jane Austen w przepięknym, dopracowanym wydaniu. Książki nie ma co polecać fanom pisarki, ani miłośnikom angielskiej klasyki, bo nie wierzę, że spotkania z “Dumą i uprzedzeniem” nie mają już za sobą. Myślę, że po powieść powinien sięgnąć każdy, kto chciałby rozpocząć przygodę z twórczością Austen, bo na pewno nie będzie w stanie nie sięgnąć po jej kolejne dzieła. Jej książki się nie starzeją i wciąż uzależniają. Zachęcam, aby nie zwlekać i dać porwać się odległym czasom XIX-wiecznej Anglii. Naprawdę warto.