Żydowscy Obywatele Krakowa. Miejsca I Ludzie | Autor: Praca Zbiorowa

  Słowa klucze w przypadku tej publikacji to Żydzi i Kraków połączone w nadrzędnym haśle regionaliów. Miejsca i ludzie to już piąte wydanie z serii książek o Krakowie ujętych przez pryzmat jego mieszkańców, a ściślej, określonej społeczności. Poprzednie Cracoviana dotyczą losów Żydów mieszkających w Krakowie, którzy zapisali się na kartach życia kulturalnego, naukowego, czy politycznego miasta. Kolejne tytuły zawierają notki na temat sztuki. W tomie trzecim uwaga skupia się na kuchni, a w czwartym na żydowskich kobietach. We wszystkich konsekwentnie utrzymany jest ten sam schemat i szata graficzna. Mamy zatem kontrowersyjny pomysł pozostawienia miejsca na własne zapiski czytelnika, jak w notesie. Co zresztą sugeruje sam podtytuł i autorka pracy. Zgodnie z intencją Ewy Mańkowskiej – Grin (choć niektórych bibliofilów może razić pomysł „bezczeszczenia” książki) puste strony to miejsce na samodzielne uzupełnianie historii Krakowa, poszukiwania ciągów dalszych, odkrywania białych plam nieuwzględnionych w i tak licznie zgromadzonej bibliografii.

Charakterystyczny dla wszystkich tomów serii jest układ polegający na podziale tekstu na część w języku polskim i – analogicznie- angielskim. Co zwiększa oczywiście potencjalny krąg odbiorców. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż wydania dofinansował Związek Krakowian w Izraelu, a za partnera obrana żydowska Gmina Wyznaniowa.

Dużym plusem książki jest jej szata graficzna i wyjątkowe zdjęcia (kolorowe i czarno – białe) z bardzo szczegółowym opisem. Miejscami ma się nawet wrażenie, że więcej treści zawierają podpisy pod materiałem ilustracyjnym, niż główne adnotacje. To one wyznaczają kierunki interpretacji. Są drogowskazem po jeszcze istniejących punktach na mapie Krakowa lub tych, które bezpowrotnie przeminęły, a ich ślady utrwaliły jedynie fotografie.

Miejsca i ludzie to swoisty przewodnik turystyczny prezentujący fakty historyczne, wkraczający na pole świata kultury, polityki, sztuki minionych lat, a nawet stuleci. Nie można bowiem zapominać, że krakowscy Żydzi tworzyli „swoją” dzielnicę wokół Wawelu już od XI wieku, a tuż przed wybuchem II wojny światowej stanowili aż trzydzieści procent wszystkich mieszkańców Krakowa, bezpośrednio wpływając na główne kierunki jego rozwoju.

Dzięki publikacji Ewy Mańkowskiej dowiadujemy się gdzie żydowskie dzieci spędzały wakacje, gdzie się uczyły, dlaczego Józefówkę przemianowano na bar Baba Jaga, jak wyglądało Muzeum Narodowe w 1934 roku, Szpital Żydowski przy ulicy Skawińskiej, a także – bardziej prozaicznie – sklepy przy głównych ulicach miasta, kamienice, piekarnia żydowska na Łagiewnikach. Nawet pierwsze stałe kino: Cyrk Edison założone przez Józefa Kleinbergera, dzięki któremu powstało nagranie z pogrzebu Stanisława Wyspiańskiego w 1907 roku oraz kino Uciecha, dziecko Zygmunta Francmanna, działające aż do 2011 roku!

Miejsca i ludzie to nie tylko miejsca, ale także i ludzie. Stąd przywołanie postaci mniej lub bardziej znanych,takich jak Rudolf Beres, Józef Sare, Edward Kreisler, Abraham Lindenbaum, Beniamin Torbe, Henryk Lamensdorf, Gabriel Gottlieb, Adolf Beck, rodzina Rakowerów, czy Wasserbergów.

Bardzo ciekawie prezentuje się materiał dotyczący sportowców żydowskiego pochodzenia: piłkarzy, hokeistów, pływaków i pływaczek, tenisistek, wioślarzy. Założycieli salonów literackich, muzycznych, malarskich. Osobny rozdział to biografie znanych lekarzy, wybitnych specjalistów neurologów, internistów, pediatrów.

W licznie zgromadzonych dokumentach życia społecznego autorka uchwyciła nawet ulotny moment przedświątecznej sprzedaży choinek, a na faksymilach artykułów z dziewiętnastowiecznych gazet można prześledzić proces produkcji chleba w parowej piekarni i przeczytać treść reklam wyrobów z wytwórni kafli.

Dzięki temu zetknięciu sztuki wysokiej i użytkowej niniejsza publikacja nabiera wyjątkowej mocy świadka historii.