Niechciana. Architektura I Urbanistyka Krakowa W Czasie Okupacji Niemieckiej 1939 - 1945 | Autor: Andrzej ChwalbaŻanna Komar i inni

       Kraków w czasie niemieckiej okupacji podczas II wojny światowej to Hans Frank, rezydujący niczym udzielny monarcha na Wawelu. To pierwsze, co przychodzi mi na myśl i od razu burzy mój spokój i krew w żyłach. Bo Wawel to dla mnie, i wszystkich chyba Polaków, miejsce szczególne, związane z jagiellońskim rodem i polską niegdysiejszą potęgą.

       Hans Frank uważał Kraków za swoje włości, z gospodarowania którymi rozliczał się tylko przed Hitlerem. Tak więc dzielił i rządził, wdrażał własne lub zaakceptowane przez siebie koncepcje i zaprowadzał niemieckie porządki.

       Wziął się też za architekturę Krakowa, by jak najbardziej upodobnić miasto do niemieckiego wzorca. Album zawiera cały szereg planów urbanistycznych, po których wdrożeniu Kraków byłby już zupełnie inny.

       Plany te ściśle łączą się z wojenną historią, gdyż „oczyszczanie miasta z elementów żydowskich” rozpoczęto stosunkowo szybko i metodycznie realizowano już od 1940 roku, natomiast eliminowanie Polaków, ich przesiedlanie to rok 1943. Kraków miał być judenrein i już, a „Polskim niewolnikom pozostawało rankiem jechać do pracy u niemieckich panów, a wieczorem wracać do siebie”, czyli na Podgórze, dokąd planowano ich docelowo przenieść.

       Sporo tu zdjęć związanych z tym tematem, ukazujących budowę murów i budek wartowniczych wokół getta i wędrowanie tam całych rodzin z dziećmi i tobołami. Są zdjęcia Płaszowa – obozu w centrum Krakowa, co, jeśli chodzi o niemieckie koncepcje, było ewenementem. To fotografie z lat wojny, na których uwidoczniono też żydowskie więźniarki.

       Budynki, jakie projektowano postawić po wyburzeniu dotychczasowych, straszą swą bezduszną bryłową monumentalnością. Ordnung i za grosz duszy dawnego miasta! Całkowita utrata tożsamości, dziejowej ciągłości, klimatu, który osobiście tak ukochałam – mojego starego Krakowa.

       Częściowo zmiany zaczęto już wprowadzać, część budynków burzono, budowano nowe podcienia. W Rynku Głównym umieszczono siedzibę NSDAP. Są zdjęcia rusztowań przy kamienicach i pałacach, które postanowiono dostosować do potrzeb niemieckich, gdzie miały się mieścić niemieckie instytucje. W tym oczywiście Wawel – siedziba gubernatora. „Ta prestiżowa rola pociągała za sobą ważne zadania, a przede wszystkim konieczność adaptacji całej zabudowy wzgórza do nowych funkcji oraz nadania jej odpowiedniej szaty zewnętrznej nawiązującej do architektonicznego stylu Trzeciej Rzeszy.” W oczy biją fotografie Krakowa przystrojonego we flagi ze swastyką, niemal nimi przykrytego.

       Na uwagę zasługują teksty zamieszczone na początkowych kartach albumu, autorstwa Jacka Purchli, Andrzeja Chwalby, Żanny Komar i Moniki Rydiger. Przeczytamy w nich o trudnej codzienności w okupowanym Krakowie, o niemieckich planach względem miasta, o procesach germanizacyjnych i przekształceniowych.

       W tym pięknie i starannie wydanym albumie mamy ok. 350 ilustracji, dokładnie opisanych i bardzo sensownie rozmieszczonych. To historia okupowanego miasta, które cudem zdołało pozostać polskie, a mało brakowało, by zaczęło przypominać coś bliższego koszarom i jednakowym, przytłaczającym w swej surowej nijakości blokom kamienia.