Serge | Autor: Yasmina Reza

 Yasmina Reza przyzwyczaiła już swoich czytelników do tego, że jej wizja ludzkiej kondycji nie jest zbyt optymistyczna. Starczy sięgnąć po sławetnego „Boga mordu”, kapitalnie zekranizowanego przez Romana Polańskiego. „Serge”, najnowsza książka Rezy przesiąknięta jest dodatkowo motywem vanitas w sposób wyjątkowo intensywny. Trudno by było inaczej, skoro osią tej opowieści jest wyprawa trójki rodzeństwa w średnim wieku do Auschwitz.

Bezapelacyjny talent autorki sprawił jednak, że nie dostajemy przesiąkniętego minorowym nastrojem utworu funeralnego, po lekturze którego odechciewa się literalnie wszystkiego. Rzecz jest bowiem także na swój sposób momentami zabawna, tak jak zabawne może być życie, jeśli spojrzeć na nie z właściwej perspektywy. Reza spogląda z perspektywy swoich bohaterów, którzy choć przeszli w życiu nie jedno i którzy wkroczyli już w życia tego jesień, to jednak wciąż przecież mają siebie nawzajem i mimo klasycznych rodzinnych animozji, mogą na sobie w jakiś tam sposób polegać.

Jesień życia to znakomity okres na podsumowania, na wyciąganie wniosków i próbowanie naprawić tego, co naprawić się jeszcze da i co naprawić warto. Bohaterowie mają świadomość swojego przemijania, ich bliscy odchodzą, sami za chwilę zostaną zastąpienie przedstawicielami kolejnych pokoleń. Starają się więc wykorzystać ten moment w jakiś twórczy sposób, starają się wejść w kolejny, fakt, że schyłkowy okres, z nieco mniejszym obciążeniem i większą świadomością. Okazją do tego staje się pomysł, by zafundować sobie swoiste katharsis i odwiedzić jedno z miejsc kaźni swoich przodków.

Jak więc nie trudno się domyślić, głównym motywem utworu będzie niekończąca się walka jednostki z demonami zbiorowej świadomości. Dla narodu żydowskiego demony te znalazły upostaciowienie jak doskonale wiemy w formie holokaustu i antysemityzmu, bohaterowie Rezy decydują się więc na swoistą terapię szokową i lecą Polski, by odwiedzić niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny w Oświęcimiu i Brzezince.

Tytułowy Serge to brat narratora książki, jest jeszcze ich młodsza siostra, ale to starszy brat wydaje się być postacią centralną, on nadaje perspektywę, on i wspomnienia narratora, w których próbuje dociec istoty ich wzajemnej relacji. Wpływu jaki mieli i mają wciąż na siebie, wpływu rodziny czy wreszcie historii, od której uciec nie sposób niezależnie od miejsca na świecie, jakie wybrało się do życia.

„To było cztery dni po zamachu na jarmarku bożonarodzeniowym w Vivange-sur-Sarre, LCI transmitowała uroczystość ku czci ofiar. Słowo „skupienie” nie schodziło korespondentce z ust, słowo pozbawione treści. Ta sama dziewczyna, po kilku ujęciach słodkości i malowanych szkatułek, powiedziała: „Życie rządzi się swoimi prawami, choć oczywiście nic już nie będzie takie jak dawniej”. Przeciwnie, idiotko, stwierdził Serge, wszystko będzie jak dawniej. W ciągu jednej doby.”

Praktycznie w każdym z utworów poruszających tematykę holokaustu czy szerzej antysemityzmu pojawia się refleksja sugerująca potrzebę nieustannego przypominana tego traumatycznego doświadczenia w celach edukacyjnych, niemal resocjalizacyjnych. Reza pozwala swoim bohaterom powątpiewać w naukę płynącą z historii, mierzą się oni z dojmującym przekonaniem o ciążącym nad nimi fatum, którego świadomość pozwala przechodzić do porządku dziennego po najgorszych nawet przejściach. Fatalizm to jednak pozorny, bo przebija przezeń wyraźna nuta stoicyzmu, zgody na pewne reguły rządzące światem, z którymi można naturalne walczyć, ale zdecydowanie lepiej jest spróbować przestać je wypierać i jakoś się z nimi dogadać.