Tito | Autor: Joze Pirjevec

 Josip Broz Tito – były przywódca ludowej antyhitlerowskiej partyzantki w Jugosławii, sprzeciwiający się ludzkiej krzywdzie charyzmatyczny wódz. Przynajmniej taki był na początku. Jak to się dzieje, że ci, którzy jednych bronią, otaczają opieką, innych bezwzględnie i świadomie niszczą? To pytanie wiele razy podczas czytania biografii nie dawało mi spokoju. Nie pierwszy to bowiem taki przypadek w dziejach świata, choć zarazem jeden z najciekawszych i najbardziej intrygujących. No bo jak tu nie być ciekawym motywacji człowieka, który „był bardziej stalinowski niż Stalin”, a później postanowił pójść własną drogą po jugosłowiański socjalizm.

Ci, którzy się z nim zetknęli, wspominają przede wszystkim jego pozbawione uśmiechu „tygrysio” czujne jasnoniebieskie oczy. W nich skupił się cały jego upór i inteligencja, ale też zawziętość i bezkompromisowość. Nauki pobierał „u źródła”, w samej Moskwie, więc miał okazję przyjrzeć się z bliska wielu metodom i przyswoić wiele mechanizmów kontroli i nacisku. Jako zagorzały, ideowy komunista, wrócił do kraju, który był wówczas monarchią i do tego faszyzującą.

Joże Pirjevec, historyk specjalizujący się w tematyce Bałkanów, sam o bałkańsko – włoskich korzeniach, napisał bardzo rzetelną, wręcz drobiazgową, opartą na wielu źródłach, po które sięgał do europejskich, ale także rosyjskich archiwów, biografię kontrowersyjnego polityka i przywódcy Jugosławii. Szybko prześlizgnął się przez jego dzieciństwo i wczesną młodość, by później skupić się już na oddaniu Tity komunistycznej idei, na tym, jak nie zachwiały tą wiarą liczne pobyty w więzieniach, a wizyta, dość długa, w Związku Radzieckim, jeszcze ją umocniła i położyła pierwsze fundamenty pod jego przyszłą działalność.

Szczerze mówiąc,tochę bałam się tej lektury. Książka licząca sobie ponad 800 stron, opowiedziana przez naukowca historia polityka i polityki – czy ja to udźwignę, metaforycznie, ale też całkiem dosłownie?

A jednak było warto. Mimo wielu szczegółów, również tych dotyczących założeń, a także pogłębiających się z czasem różnic, między tym stalinowskim, a tym zaprowadzonym przez Broza w Jugosławii systemem rządów, wszystko wyłożone zostało przejrzyście, a do tego interesująco.

Metamorfoza, jaką przeszła Komunistyczna Partia Jugosławii, dotychczas dla mnie mało jasna, teraz jakoś do mnie w końcu trafiła. Zawsze intrygował mnie fakt przeciwstawienia się przez Titę Stalinowi i to, czym różniły się ich koncepcje państwa. Takie wybicie się na niezależność od Moskwy było dość ryzykowne.

Wcześniej nie wydawał się on taki bezkompromisowy, gdy składał do Moskwy raporty, niezwykle krytyczne i podejrzliwe, wobec swoich kolegów. Jest też sporo informacji o życiu prywatnym Broza, trochę ciekawostek. Jakoś w ogóle mnie nie zdziwiło jego upodobanie do polowań. Wśród autorytarnych przywódców okazuje się to popularną rozrywką.

Z ciekawością wczytałam się w powojenne losy Broz Tity, w szczególności zaś interesowały mnie różnice między metodami zarządzania państwem w Związku Radzieckim, a tymi, jakie wprowadzono w Jugosławii. Okazuje się, że od samego początku Broz widział swój kraj nieco inaczej niż Stalin i komunistyczne reformy dostosowywał do specyfiki Jugosławii.

A że jestem świeżo po lekturze książki Bożidara Jezernika „Naga Wyspa” , to przy rozdziale opowiadającym właśnie o Goli Otok, o rozprawianiu się z „elementami niepożądanymi” szczególnie wstrzymywałam oddech. Internowano ich tam, bez żadnej rozprawy sądowej. „Reżim na Nagiej Wyspie (a także w innych obozach: na wyspie Sveti, Grgur, w Bileci i Grandisce) był niezwykle surowy i okrutny, zmierzał do totalnego unicestwienia ludzkiej godności, co rządzący uzasadniali koniecznością „resocjalizacji” więźniów”.

„Tito” to bardzo szczegółowa, zawierająca mnóstwo informacji biografia. Autor drobiazgowo analizuje poszczególne kroki Josipa Broz Tito, jego ideową fascynację komunizmem, początkowe zapatrzenie w moskiewskie porządki i późniejsze zdobycie się na samodzielność. Okazuje się, że Jugosławia cudem uniknęła radzieckiej interwencji. Dużo tu nazwisk, partyjnych przetasowań. Przyglądamy się terrorowi skierowanemu przeciwko zwolennikom Moskwy, związkom z zachodnią Europą, a także późniejszemu rodzeniu się nacjonalizmów, o co nietrudno w tak wielonarodowym kotle. W końcu musi wykipieć. Ten natłok faktów czasami mnie niestety przerastał. Nie czuję się specjalistką od spraw bałkańskich, choć przeczytałam na ten temat sporo reportaży. Jednak w takiej masie szczegółów często czułam się zagubiona.

Odetchnęłam przy rozdziale o kobietach Josipa Broz Tito. „Tito kochał kobiety” bardziej niż Sulejman Wielki”, jak mawiała jego ostatnia żona Jovanka, i nie rezygnował z doznań erotycznych ani w czasie najściślejszej konspiracji i najintensywniejszych walk partyzanckich, ani w ostatnich latach życia”.

Josip Broz Tito to z pewnością, nawet jak na obóz socjalistyczny, postać nietuzinkowa, zręcznie lawirująca między Wschodem a Zachodem, realizując własną politykę. Faktem jest, że stworzyłindywidualną koncepcję socjalizmu „samorządowego” i wcielił ją w życie. Zdołał scalić i utrzymać w ryzach konglomerat nacji, który po jego śmierci musiał się po prostu w końcu rozpaść. Jednocześnie stworzył sieć nieludzkich obozów, w których przemoc i odczłowieczanie były na porządku dziennym. O tym wszystkim i wielu jeszcze interesujących problemach przeczytacie w biografii „Tito”.