Ryszard Kapuściński. Życie W Podróży, Życie Jako Podróż. Rozmowy | Autor: Czesław Czapliński

Rozmowy dotyczą różnych zagadnień, każdy z rozdziałów można czytać jako osobną całość.  Dowiadujemy się m.in. jak słaba była pozycja reportera w ówczesnej Polsce. Praktycznie nie zaliczano go nawet w poczet pisarzy. Kapuściński mówi też o pułapkach, jakie czyhają na pisarza, o niebezpieczeństwie zachłyśnięcia się nagłą popularnością, która wciąga niczym narkotyk, o odpowiedzialności za słowo. To spostrzeżenia doświadczonego człowieka pióra, który wiele przeżył i wiele widział. Mógł choćby zaobserwować szczególną rolę pisarzy z Europy Wschodniej, będących nie tylko luminarzami słowa, ale zarazem mentorami i przewodnikami społeczeństwa, któremu przyszło żyć w świecie zakłamywanym przez inne źródła informacji. Wielką rolę odgrywa tu autorytet i zaufanie budowane na prawdzie. Dużo tu odniesień do specyfiki spojrzenia na świat z doświadczenia polskiej perspektywy, jakiej nie mają, bo nie mogą mieć pisarze z innych rejonów świata, a która pozwala na dostrzeżenie umykających innym aspektów rozgrywających się na świecie zjawisk.

Twórczość Ryszarda Kapuścińskiego wywołuje wiele kontrowersji, między innymi dlatego, że trudno ją jednoznacznie zaklasyfikować. Mamy do czynienia z literaturą faktu, reportażem czy też z czymś zbliżonym do powieści, fabularyzowanym, zawierającym elementy fikcji, kreacji literackiej? U jednych budzi to sprzeciw, dla reszty zaś to wartość nie do przecenienia. Można pokusić się o stwierdzenie, że to taki „kapuściński” reportaż, jedyny w swoim rodzaju, gdzie anturaż literacki, warstwa artystyczna, wizjonersko-plastyczna, która obudowuje historyczne wydarzenia, jest bardzo istotna i sprawia, że wchodzimy całym sobą w czytany tekst, opisywane sugestywnie obrazy przetaczają się przed naszymi oczami. Do tego trzeba być Kapuścińskim, z jego talentem i osobowością, które wyzierają z każdej linijki tekstu. Fiction czy nonfiction, ma być po prostu dobre. Chyba był Kapuściński wizjonerem w tych latach 80-tych, bo przewidział, że z czasem coraz trudniej będzie o czystość gatunkową. I to się obecnie dzieje. Zarówno w literaturze, jak i w filmie mamy do czynienia z mieszaniem, łączeniem gatunków, kryminału z horrorem i fantastyką, komedii z dramatem, dokumentu z fabułą. Tworzą się nowe jakości, pisarz ma całkowitą dowolność, a czytelnik lubi być zaskakiwany i wodzony na pokuszenie.

W rozmowach panowie poruszają wiele ciekawych zagadnień. Punkt widzenia właśnie Ryszarda Kapuścińskiego choćby na problem techniki pisania, łączenia życia z tworzeniem, różnicy między talentem, a rzemiosłem i roli warsztatu jako niezbędnego wsparcia dla indywidualnego kunsztu, tego daru od losu, jaki mają nieliczni, a co dopiero połączone w harmonijną całość tworzy pełnię, jest bardzo inspirujący.

Nie wszyscy znają też Ryszarda Kapuścińskiego – poetę. Przyznam, że nie czytałam ani jednego jego wiersza, co natychmiast zamierzam nadrobić. Niezwykle ciekawe są jego refleksje na temat współczesnych nurtów poetyckich w światowej poezji, jego szeroka wiedza na ten temat oraz znajomość  poezji wzbudziło mój prawdziwy podziw. Kiedy on jeszcze miał na to czas? Wydawałoby się, że 160 stron, z których sporo zawiera też zdjęcia, to zbyt mało, by zmieścić pogłębiony wywiad czy rozmowę. Zwykle modnie określane dziś mianem „wywiad – rzeka” rozmowy zamykają się w wieluset stronach. A jednak tak nie jest. W tekście poruszono całe mnóstwo zagadnień, podzielonych na rozdziały. Mamy politykę i poezję, teatr i fotografię. Umiłowanie fotografowania właśnie połączyło obu panów i zaowocowało piękną, wieloletnią przyjaźnią.  Sporo tu też o podróżach Ryszarda Kapuścińskiego, o tym, co go szokowało i zaskakiwało w krajach Trzeciego Świata, skąd się wzięła jego fascynacja Afryką, jak wygląda obraz dyktatury w różnych regionach świata, jakie niebezpieczeństwa czyhają tam na zbyt dociekliwego reportera. Jako doświadczony podróżnik może on też porównać Europę, Stany Zjednoczone, Afrykę, Meksyk, wyodrębnić elementy różniące te rejony, a także te wspólne. Wskazuje kierunki, w jakich podąża świat.

W kontekście dzisiejszych dramatycznych wydarzeń na świecie, kiedy nie wiadomo, jak ułożą się relacje między Wschodem i Zachodem, kiedy trudną próbę przechodzi wieloletnia, krucha jak się okazało równowaga mocarstw, rozważania pisarza na temat Związku Radzieckiego, jego przewidywania i podsumowania są szczególnie warte, by poświęcić im uwagę. Sposób myślenia Rosji, jej zapatrzenie w historyczną przeszłość i przywiązanie do niej zaowocowało w straszny sposób w 2022 roku. Fascynujące jest czytać, co Kapuściński miał do powiedzenia o Ameryce i Rosji w latach 90-tych i móc to zderzyć z obecnymi wydarzeniami, sprawdzić, na ile prognozy i diagnozy tego znawcy i uważnego obserwatora świata się sprawdziły.