Lalka | Autor: Bolesław Prus

Gdy wszyscy licealiści zaczytywali się w „Lalkę” Bolesława Prusa, ja miałam w głowie zupełnie inne lektury. I choć już od dawna chciałam nadrobić ten brak, to jakoś długo brakowało okazji. Aż w końcu udało mi się po nią sięgnąć i jednego jestem pewna. Dzisiaj z perspektywy zdecydowanie większej ilości lat patrzę na tę powieść zupełnie inaczej, niż gdybym czytała ją będąc nastolatką.

Fabuła „Lalki” osnuta jest wokół postaci Stanisława Wokulskiego, człowieka ambitnego, który zawsze znajduje sobie cel, do jakiego może dążyć. Na jego nieszczęście takim celem uczynił pannę Izabelę Łęcką. Kobietę, nie tylko dwukrotnie od niego młodszą (w dziewiętnastym wieku nie było to aż tak kontrowersyjne), ale przede wszystkim arystokratkę, która z racji swego pochodzenia, stała się praktycznie nieosiągalna dla kupca bez nazwiska i koneksji. Zdobyty przez Stanisława majątek miał posłużyć osiągnięciu celu.

Najmocniejszym punktem opowieści jest jej społeczne tło. To nie tylko opowieść o smutnej miłości,  to również pełny przekrój różnych klas zamieszkujących Warszawę w czasach rewolucji przemysłowej. Znajdziemy tu tych najbiedniejszych, którzy stali się takimi niekoniecznie z własnej woli oraz tych najbogatszych. Między nimi jest pełen przekrój ludzi o pośrednim statusie. Znaleźli się tu prowadzący wesołe życie studenci i biedni pracownicy ciułający każdy grosz. Ci lepiej urodzeni, ale będący zupełnymi bankrutami, ale też dorobkiewicze. Artyści sprzedający swoją sztukę, dającą im przepustkę do wyższych sfer i Żydzi, traktowani jako niewyczerpane źródło pożyczek, z którym absolutnie nie ma się co liczyć.

Relacje między bohaterami też bywają tu dość rozmaite. Od bardzo niezdrowej, łączącej dwoje głównych bohaterów, w której jedno osacza, a drugie się bawi, po te najbardziej wartościowe, jak ojcowska w swej naturze przyjaźń między Wokulskim a Ignacym Rzeckim. Wyraźnie wyróżniają się tu relacje oparte na interesowności, jest ich dużo i dotyczą wielu postaci. I choć w przypadku samego Wokulskiego nie można odmówić chęci podjęcia działań pozwalających podnieść się biedocie z nędzy, to jednak nawet te dążenia wyparte zostają przez nieszczęśliwie ulokowane uczucie.

W powieści poruszono również wątek dynamicznie rozwijającej się nauki oraz przewagi patrzenia na świat poprzez podejście empiryczne. Wszak jej akcja osadzona jest w czasach, gdy nauka nabrała znaczenia, a świat zaczął się przeobrażać na oczach bohaterów. Rozwój i badania prowadzone w Europie, szerokim jednak łukiem omijające Warszawę. Również i w tym Wokulski upatruje cel, ku jakiemu może dążyć, jednak ten również przegrywa starcie z piękną panną Łęcką.

Powieść czyta się dobrze, jest napisana przystępnym, bogatym językiem. Trzecioosobowa narracja często zmienia perspektywę, prezentując czytelnikowi myśli i uczucia kolejnych postaci. Prowadzony przez Ignacego Rzeckiego pamiętnik, będący częścią opowieści najwięcej mówi o nim samym, i jego relacjach z innymi, które poznajemy przez bardzo subiektywny pryzmat jego historii.  Miejscami można jednak odczuć pewne znużenie, zwłaszcza, gdy narrator prowadzi nas przez pełne filozofii myśli Wokulskiego.

„Lalka” Bolesława Prusa to powieść warta przeczytania, rzuca wyraźne światło na społeczny przekrój charakterów i relacji, które paradoksalnie, nie są aż tak bardzo różne od tych dzisiejszych. Ciężko w pełni zrozumieć groteskowość niektórych zachowań bohaterów, gdy brakuje punktu odniesienia wyniesionego z własnych doświadczeń. To właśnie jej, miejscami nawet, absurdalny charakter, był tym, co najbardziej przypadło mi do gustu.