PSYCHOefekty | Autor: Kamil Zieliński

Prosty przykład. Według jakiegokolwiek Słownika psychologii atrybucja to „upatrywanie przyczyn jakichś zachowań w cechach charakteru, potrzebach danej osoby lub w uwarunkowaniach społecznych i środowiskowych”. Według Kamila Zielińskiego to „naiwne teorie przyczynowości” powstałe wskutek tego,  że „nasz mózg lubi chodzić na skróty”. 

Widać różnicę, prawda?

Trzy strony tekstu, a całe złożone zagadnienie wystarczająco  (jak na potrzeby popularnonaukowe) wyczerpują temat. Wszystko przedstawione zwięźle, wypunktowane, zobrazowane konkretnymi przykładami. Wiwisekcja ludzkiego mózgu i zachowań z dystansem, żartobliwym przymrużeniem oka.  Bez zadęcia definicji i silenia się na naukowe nuty. Więcej tutaj praktyki życia, niż teorii. I za to ukłon w stronę autora. Na rynku wydawniczym jest bowiem całe mnóstwo poradników psychologicznych, coachingowych, mniej  lub bardziej mentorskich, natomiast PSYCHOefekty pokazują w prosty sposób, jak myślimy i działamy, nadają temu konkretną nazwę i tłumaczą dlaczego dzieje się tak, a nie inaczej. Innymi słowy – to pozycja z gatunku tych użytkowych, ale nie poradnikowych (na szczęście). 

Każdy z rozdziałów, a zgodnie z tytułem jest ich pięćdziesiąt, poświęcony jest jednemu zagadnieniu, prowadzonemu według tego samego schematu aż do końca. Konsekwencja to siła tej książki. Czytelnik przyzwyczajony już na początku do narzuconego rytmu narracji, oczekuje tego w każdej kolejnej odsłonie. Nie jest zaskoczony, a raczej wdzięczny. Że oto zaraz, za chwilę dowie się kolejnych „sensacji”. Stanie mądrzejszy. Świetna motywacja, by czytać dalej. 

Zatem najpierw wstęp wprowadzający pojęcie, potem definicja, już oswojona, łagodniejsza wersja tej naukowej. Następnie podtytuł „Co to dla mnie oznacza?”, ni mniej, ni więcej: przełożenie teorii na codzienną praktykę. I na koniec, równie ważna bibliografia licząca po kilka pozycji, by nie przerazić, gdyby ktoś pragnął zgłębić temat.

Zaczyna się od litery A, jak atrybucje, autoprezentacja. Potem dalej, alfabetycznie i wiele omówień różnych efektów (efekt cocktail party, efekt czystej ekspozycji, efekt fałszywej powszechności, efekt gafy, efekt halo, efekt horoskopowy, efekt izolacji, efekt jednorodności grupy obcej, efekt konfirmacji, efekt Krugera – Dunninga, efekt odniesienia do ja, efekt pierwszej świeżości, efekt Pollyanny, efekt społecznych oczekiwań, efekt ślepej plamki, efekt Wegnera, efekt Wenus z wioski, efekt Wertera, efekt wyniku, efekt Zeigarnik). Specjalnie wymienione wszystkie, by zaintrygować i skłonić do lektury. Kilka rozdziałów dotyczy heurystyki, wiele ustępów poświęconych jest różnym regułom (od autorytetu, przez wzajemność, niedostępność, aż do zaangażowania). Całość wieńczą rozważania dotyczące syndromu myślenia grupowego, ukrytych teorii osobowości, warunkowania, zjawiska wrogich mediów oraz złudzenia kontroli. Na koniec – ponad siedemdziesiąt pozycji zbiorczej bibliografii. Od poważnych publikacji książkowych, przez artykuły w specjalistycznych czasopismach, do linków stron internetowych. A wśród autorytetów – klasycy: Elliot Aronson, Robert Cialdini, Edward Thorndike, Mark Leavy. 

Okazuje się, że omawiane w PSYCHOefektach zagadnienia mają swoje praktyczne zastosowanie nie tylko w życiu codziennym, ale przekładają się również na konkretne decyzje, strategie zawodowe. Rzutują na zachowania interpersonalne, strategie marketingowe, politykę zatrudnienia, czy zwykłego robienia zakupów. 

Bardzo pouczająca i odkrywcza lektura napisana prostym, klarownym językiem. Styl tej książki, przyjemny w odbiorze i trochę anegdotyczny, sprawia, że poszczególne rozdziały „czytają się same”, a opisane tu zjawiska i mechanizmy działania ludzkiego mózgu stają otworem przed wszystkimi laikami, amatorami psychologii. Przecież Kamil Zieliński opisuje życie nas wszystkich. A na tym każdy zna się najlepiej.