Soszka | Autor: Ewelina Karpińska Morek

Ewelina Karpińska-Morek to dziennikarka oraz laureatka prestiżowych nagród reportażowych, która specjalizuje się w tematyce polskich dzieci uprowadzanych przez Niemców w czasie II wojny światowej. Na samym początku warto wspomnieć, że jej książka, o której właśnie piszę, ma bardzo mocno wyczuwalny styl naukowy. Spotkałem się nawet z opiniami, iż czyta się ją niczym rozprawę doktorską! Całe przedsięwzięcie zostało też dofinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, co dodaje sporo prestiżu publikacji, ale mówi również o jej charakterze.

Historycy wyliczają, że od pięćdziesięciu do dwustu pięćdziesięciu tysięcy polskich dzieci zostało w czasie II wojny światowej porwanych z Polski i zgermanizowanych na terenach Rzeszy. Młodsze z nich były przeznaczone do adopcji, starsze zaś zwykle trafiały do gospodarstw lub fabryk, gdzie zmuszano je do pracy. Główną bohaterką książki jest tytułowa Soszka ‒ z domu Zosia ‒ porwana przez funkcjonariusza SS w czasie niemieckiej okupacji. W obozie przesiedleńczym w Łodzi przeszła selekcję, po której została skierowana na roboty w Zagłębiu Ruhry. Jej historia jest główną osią książki, jednak pojawiają się tu też wątki innych dzieci. 

„Soszka” pełna jest ciekawych faktów, jednak kuleje nieco sposób ich przedstawienia. Autorka zbierała materiały do swojej książki podczas spotkań z panią Zosią (Soszką) i być może dlatego poskutkowało to chronologicznym chaosem, ale dziennikarka powinna była spróbować uporządkować ten bałagan. Tak się jednak nie stało, a czytelnicy dostali produkt, w którym bardzo łatwo się pogubić. Raz jesteśmy w niemieckim Zagłębiu Ruhry, żeby zaraz przenieść się do przedwojennej Polski, a następnie do Paryża lat 80. Bardzo duże przeskoki czasowe spowodowane są gawędziarstwem opowiadającej, wprowadza to jednak ogromny chaos narracyjny. 

Niestety ‒ co należy powiedzieć wprost ‒ okładka książki po prostu wprowadza czytelników w błąd. Napis „porwane, wykorzystane, okradzione z dzieciństwa”, widniejący na namalowanej na oprawie krwi, jest mylący. Spodziewamy się przez niego tragicznej historii germanizowanego dziecka, dostajemy zaś opowieść o nastolatce, która spędziła całkiem przyjemne lata u niemieckiej rodziny. Można śmiało powiedzieć, że wręcz udało jej się  prześlizgnąć przez okupacyjne piekło pieląc grządki ze swoimi nowymi, niemieckimi przyjaciółkami. W książce możemy nawet przeczytać wpisy tych Niemek w jej pamiętniku! Co więcej, na koniec autorka opowiada o swoich powojennych spotkaniach z wojennymi opiekunami. Kawa, wino, weekend nad jeziorem ‒ czy naprawdę ta książka jest o dziecku okradzionym z dzieciństwa? Warto też wspomnieć o zdjęciach, których „Soszka” jest pełna. Są one bardzo dobrej jakości i posiadają ogromną wartość historyczną. Co jednak bije po oczach? Zestawienie zdjęć uśmiechniętej Soszki obok swoich niemieckich „gospodarzy” z fotografią dzieci za drutem kolczastym w Auschwitz… Czy to historię tej pierwszej powinno się przekazywać dalej i reklamować sloganem z okładki?

Niestety, ale książka nieco mnie zawiodła. Poza swoją wartością historyczną oferuje mocny chaos narracyjny, miejscową nudę, a do tego dyskusyjny wybór głównej bohaterki. Plusem jest oczywiście wartość naukowa publikacji. Na koniec mogę jeszcze dodać, że podczas zbierania materiałów do książki autorka trafiła na ślad tajemniczego szpitala położniczego, który okazał się być centralnym obozem aborcyjnym w Westfalii. Dzięki jej dokumentacji IPN wszczął śledztwo ws. zbrodni przeciwko ludzkości. Brawo dla Pani Eweliny Karpińskiej-Morek!