Bauman Biografia | Autor: Izabela Wagner

Opowieść o krętych, niełatwych losach Zygmunta Baumana, postaci zasłużonej, choć niejednoznacznej, wybitnego intelektualisty, odsądzanego jednak od czci i wiary za zasługi dla komunistycznego reżimu Bieruta, a później Gomułki, rozpoczyna się mocnym akcentem – wielką awanturą. Została ona specjalnie wywołana przez skrajnie nacjonalistyczne, prawicowe bojówki podczas wykładu Zygmunta Baumana na Uniwersytecie Wrocławskim w 2013 roku. Od pierwszych stron autorka, Izabela Wagner, osadza więc tę biografię bardzo silnie w kontekście naszych polskich problemów i konfliktów, które, jak się okazuje, istniały, podobne, tak w latach przedwojennych, wojennych, w okresie PRL-u, a i do dzisiaj niewiele się zmieniło w tym zakresie. Zawsze znajdzie się grupa, która wytknie palcem tych, których można, a nawet trzeba napiętnować i odmówić im polskości.

Biografia Zygmunta Baumana to tak naprawdę biografia pewnego pokolenia, pokolenia polskich Żydów, ich „marzeń o przynależności”, której na różny sposób im odmawiano. Z tym wiązały się ich wybory, które łatwo jest oceniać z dzisiejszej perspektywy tym, których tożsamości nikt nie kwestionował, którzy nie musieli wkupywać się w łaski, by żyć, albo uciekać się do bezpiecznej mimikry.

To książka poświęcona na równi Zygmuntowi Baumanowi, jak i czasom, w jakich przyszło mu żyć. To wyraźne usytuowanie bohatera w centrum historii, politycznych i społecznych wstrząsów, jest niezwykle istotne dla zrozumienia jego poglądów, idei, które go niosły, dróg, jakimi podążał. Pojmujemy lepiej genezę jego światopoglądu, przyczyny jego ewoluowania. Jak to się stało, że z pupilka partii, Semjona - oficera i rezydenta tajnych służb, stał się rewizjonistą, a następnie pozbawionym pracy i dochodów „persona non grata” w kraju, poza którym nie wyobrażał sobie życia.

Poruszamy się w temacie w sposób chronologiczny, poczynając od dzieciństwa Baumana. I już ono naznaczone zostało bolesną dwubiegunowością. Prześladowania w szkole oraz ciepło rodzinnego domu. „Jak na Polskę Poznań był miastem wyjątkowym. (…) Prawie zupełny brak Żydów szedł tam w parze z zajadłym antysemityzmem”. Izabela Wagner nakreśla spójny i szczegółowy obraz przedwojnia, lat 20-tych i 30-tych XX wieku w Polsce, genezę i formy, w jakich przejawiał się antysemityzm w poszczególnych regionach kraju. A różnice były naprawdę duże, z czego nie zdawałam sobie sprawy. Później zaś poznajemy wojenną gehennę, exodus na Wschód, gdzie Baumanowie znaleźli bezpieczne schronienie. Gdzie Zygmunt w końcu nie był znienawidzonym Żydem, ale po prostu uczniem, jak pozostali. A nawet więcej, był w tym kulturowym tyglu, złożonym z wielu narodowości, najbardziej polski z Polaków, najlepiej znający polską literaturę i historię. Po raz pierwszy poczuł się akceptowany, doceniany za to, jaki jest i co potrafi. W Mołodecznie zobaczył, że szkoła może istnieć  bez numerus clausus i bez dyskryminacji. Zaakceptował więc z ufnością i wiarą system znoszący nierówności etniczne.

Wiele tu interesujących i aktualnych także dziś rozważań na temat natury społeczeństw, które same latami uciskane, często po odzyskaniu swojej podmiotowości, zaczynają ujarzmiać i ciemiężyć innych, a tworząc nowe podziały, są w tym jeszcze bardziej zaciekli. „Przeciągając linię  podziału między nami, a nimi, zacieramy linię podziału między dobrem a złem”. Dla Baumana zawsze pozostała istotna  kwestia rozdarcia pomiędzy byciem Polakiem, a byciem Żydem. Pogodzenie tych dwóch tożsamości było niemożliwe nie dla Baumana, lecz dla środowiska, w jakim żył. O tyle więc stało się to również trudne dla niego samego.

Jednak, jak miał się przekonać, owo upojenie ideologią marksistowską okazało się w rezultacie nieoczekiwanym, dotkliwym zatruciem. Dochodził do tego długo, być może nawet zrazu nie chciał przyjąć do świadomości rzeczywistych pobudek i działań rządzących, nie obracał się wśród osób, których dotknęły represje. Ale w końcu przecież był światłym i inteligentnym obserwatorem rzeczywistości, socjologiem, naukowcem o wybitnie analitycznym umyśle. „Ja nawet jeszcze po referacie Chruszczowa, mimo że już wiedziałem, że siedzą mordercy na Kremlu, to jeszcze nie wiedziałem, że siedzą też znacznie bliżej domu (…)”

To zasługa autorki, że możemy zyskać wgląd w reakcje Polaków na wydarzenia 1956 roku. Dla jednych było to tsunami, które część z nich zmiotło, innymi mocno wstrząsnęło, a dla kolejnych stało się okazją do „zrzucenia wiszącego ciężaru”. Niewątpliwie zaś całe rzesze dotknął kryzys wiary. Niektórzy, jak Bauman, mieli jeszcze nadzieję na zmiany. Czy była to z ich strony skrajna naiwność, czy też na chłodno skalkulowane wygodnictwo, z którego później próbowali się tłumaczyć, nie wiemy. Możemy tylko ich wysłuchać. Uwierzyć im lub nie. Autorka nie sugeruje nam żadnej odpowiedzi. Przekazuje głos świadkom i uczestnikom tamtych wydarzeń, dokumentom, listom, artykułom prasowym i tekstom przemówień. To prawda czasu i historii.

 Dużo pracy i uwagi poświęciła Izabela Wagner zbieraniu materiałów. Odbyła wiele podróży, by osobiście porozmawiać z ludźmi pamiętającymi ten czas i Zygmunta Baumana. Dotarła do osób znających go w latach jego młodości i później. Dzięki temu możemy poznać nie tylko Baumana oficera i profesora, ale także Baumana syna, męża i ojca oraz przyjaciela.

Narrację urozmaicają przytoczone fragmenty wspomnień, rozmów, mniej lub bardziej oficjalnych dokumentów, raportów służb bezpieczeństwa, listów. Jest też niezwykle ciekawy pamiętnik pisany przez żonę, Janinę i dziennik prowadzony przez 13 letnią córkę, Lidię. No i w końcu taki cymes, jak nieprzeznaczony do druku, pisany przez Zygmunta Baumana dla córki, bardzo osobisty manuskrypt.

Z tej obszernej i urozmaiconej dokumentacji wyłania się złożona osobowość człowieka uwikłanego, jak wielu, w burzliwą historię pierwszej połowy XX wieku, miotanego z kraju do kraju, szukającego bezpiecznego miejsca. Człowieka, którego wybory były później surowo oceniane, ale trzeba mieć na uwadze cały złożony kontekst, jaki na nie wpłynął, a który autorka bardzo wnikliwie i z pasją odmalowała swoim piórem na kartach książki. Prywatnie zaś to czuły, troskliwy mąż i ojciec, nie uchylający się od prozy życia pod pretekstem naukowej kariery. W życiu Baumana było kilka znaczących etapów, w tym rozczarowujący – izraelski. Odczucia i sytuacja Polaków, którzy w wyniku przymusowej emigracji znaleźli się w Izraelu, to tak naprawdę temat na oddzielną książkę, tutaj również bardzo ciekawie nakreślony.