Cała Jaskrawość I Inne Utwory | Autor: Edward Stachura

Edward Stachura poeta, prozaik, pieśniarz. Człowiek – legenda.

Uznawany za jednego z poetów wyklętych,  zaliczony do pokolenia „kaskaderów literatury”, których charakterystycznym stylem był bunt przeciwko jakimkolwiek formom ograniczania wolności, normom społecznym i politycznym wyrażający się autodestrukcyjnym pisarstwem (często zakończonym samobójczą śmiercią w realnym życiu, jak w przypadku Stachury, czy Rafała Wojaczka i chorobą psychiczną), eksperymentowaniem z formą i językiem. U Edwarda Stachury widoczny jest i ból egzystencjalny, i pesymizm, i lęki i pragnienie miłości.

Cała jaskrawość i inne utwory to bardzo obszerny, prawie dziewięćsetstronny retrospektywny wybór z tekstów tego wyjątkowego twórcy. Zawiera dziewięć opowiadań, debiutancką powieść Cała jaskrawość, czternaście tekstów ze zbioru Wszystko jest poezja, opowiadanie - pamiętnik pod tytułem Pogodzić się ze światem, jedenaście piosenek, pięć poematów i trzynaście wierszy. Jest też nota edytorska na końcu, wstęp i opracowanie autorstwa Moniki Stachury (tak! bratanica „tego” Steda, jak zwano Stachurę) i Jakuba Beczka, a także unikatowe fotografie z rodzinnego archiwum. Tyle matematycznych statystyk. Bo w tym monumentalnym dziele wartość tkwi w każdym zdaniu każdej kartki.

Nie sposób krótko i jednoznacznie opisać wyjątkowy styl autora tak różnorodnych przekrojowo tekstów. W poezji – oryginalny, bezkompromisowy. Rodzący neologizmy i archaizmy, często pozornie absurdalnie bezsensowne, z przestawnym szykiem, gramatycznie niepoprawny, a jakże uroczy: „(…) i widać jest świat, i oddychać jest świat, i uwielbiać jest świat”. Na przykład. Utwory Stachury są ambitne, działają niczym strumień świadomości rozpisany na monologi wewnętrzne, jak u Jamesa Joyce’a, Williama Faulknera, czy Witolda Gombrowicza. Sięgają po pytania retoryczne, repertuar tropów egzystencjalnych, nagromadzeń słownych, wyliczeń, opisów marzeń sennych rodem z surrealistycznych obrazów Salvadora  Dalego. Taka jest tytułowa Cała jaskrawość. Partie realistyczne (dosyć szczegółowy opis sanatorium w Ciechocinku i charakterystyka obowiązków dnia powszedniego) przeplatają się z rozważaniami egzystencjalnymi, filozoficznymi, ocierając o kwestie ostateczne życia i śmierci. Widoczna jest niebywała erudycja pisarza – bohatera: w przywołaniach łacińskich nazw roślin, koniunkcjach, poezji Izydora Ducasse’a, mitologii greckiej, Pieśni Nibelungów, czy Poli Negri. Tak samo „wysoka” proza poetycka zderza się z trywialnym językiem ludu. „Wszystko w natchnieniu” kontra „żryjta, chłopoki”. Codzienność kontra uniwersum. Naturalizm „wielkich łap” i „gryfy grubych palców” w starciu z impresją piwa, „którego kolor aż do złudzenia podobny był do koloru zapadłej wokół nas światłości (…)”.

Stachura, jego postacie i jego teksty są w ciągłej drodze, wędrówce. Interpretowane na różnych poziomach, odczytywane przez pryzmat subiektywnych doświadczeń i obiektywnych analiz badawczych. Nawet „zwykłe” jedzenie rosołu nie jest zwykłe: „zjadłem dwa talerze rosołu – złotej myśli jedzenia (…)”.

Wybór dokonany przez Wydawnictwo Iskry zasługuje na słowa najwyższego uznania. Pokazuje wszechstronność pisarza. Skrajne stany emocjonalne, a jak wiadomo autor całe życie borykał się z problemami psychicznymi i zmarł samobójczą śmiercią, od totalnej euforii i afirmacji życia do kompletnej depresji i neurastenii. Wielkie brawa za słowo wstępne rzucające nieco światła na biografię Stachury. Ważne, zwłaszcza dla rozpoczynających dopiero czytelniczą przygodę. Widać tutaj niebywały apetyt na słowa (zwłaszcza francuskie, z racji miejsca urodzenia), ale i angielskie, rosyjskie, hiszpańskie. Można zaobserwować pierwsze próby literackie, studia na romanistyce Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, bezdomność, w końcu zakotwiczenie, na chwilę, w Warszawie, w Meksyku, na Węgrzech. „Mówić i myśleć Stachurą”. To najpiękniejsza recenzja dla tego twórcy. Opis adekwatny dla oryginalnego stylu pisarza.

Ale trzeba uczciwie zaznaczyć, że nie jest to propozycja dla wszystkich, a raczej dla wyrafinowanego odbiorcy. Uważnego, poszukującego czytelnika, mającego czas docenić wagę słów serwowanych przez Stachurę. Dlatego niniejszy tom to lektura na długie, długie dni, jeśli nie tygodnie. Z gwarancją powrotów.