Alpiniści Stalina | Autor: Cedric Gras

   „Alpiniści Stalina” to arcyciekawa historia sowieckiego alpinizmu, pokazana na przykładzie życia Witalija i Jewgienija, braci Abałakowów, zapaleńców i pionierów sztuki wspinaczkowej w wysokich górach Związku Radzieckiego. Jednak nie tylko o górach, przełęczach i wyprawach jest w tej książce mowa. „Ich biografia to opowieść o ZSRR przez pryzmat śniegów” – pisze autor. Cedric Gras to francuski pisarz, a zarazem podróżnik i geograf, zafascynowany rozległymi przestrzeniami bliskowschodniej Rosji. Pasji wędrowania, odkrywania nowych, ciekawych miejsc do eksplorowania, towarzyszy też entuzjazm zgłębiania prawdy historycznej i wnikania jak najgłębiej w biografie swoich bohaterów. Stąd wędrówki po archiwach, mozolne przekopywanie bibliotek, wizyty w ważnych dla książki miejscach, by móc je zobaczyć samemu, a potem tym wierniej opisać. Cedric Gras sięgnął też do dziennika spisywanego na bieżąco przez Jewgienija Abałakowa, do artykułów prasowych, dokumentów śledczych i sądowych. Starał się dogrzebać do wszystkiego, co miało związek, choćby luźny, z braćmi, ich rodzinami i współtowarzyszami wspinaczek. Wyszła z tego pasjonująca opowieść umieszczona w samym centrum rodzącego się i rosnącego w siłę sowieckiego porządku, od lat 20-tych, kiedy bracia rozpoczynali swoją przygodę ze wspinaczką, aż do lat 80-tych, gdy Kraj Rad chwiał się już mocno i zaczynał trzeszczeć w posadach.

 Sowiecka rzeczywistość zajmuje tu poczesne miejsce, gdyż w tym kraju wszystko, nawet sięganie chmur i zmaganie się z surową naturą, musiało zostać upolitycznione i podporządkowane nadrzędnym, partyjnym celom. Tak więc wspinanie się dla samej radości i satysfakcji było nie do pomyślenia. Wspinano się na chwałę i ku czci proletariatu, Kraju Rad i jego wielkiego Wodza. Wnoszono na szczyt posążki przywódców, najpierw małe – Lenina, z biegiem czasu, w miarę wzrostu megalomanii, coraz większe i cięższe Stalina. Liczyły się bardziej niż życie wspinaczy.  Czytając o tym nieświadomie zaciskałam pięści.  A jednak warto było przeżyć  te jedyne chyba momenty, kiedy człowiek mógł poczuć się wolny od tego, co tam, na dole, mógł swobodnie odetchnąć i cieszyć się monumentalnym krajobrazem. Myślę, że z perspektywy tych ponad siedmiu tysięcy metrów można się było poczuć nawet panem świata. To uczucie warte niemal wszystkiego i dane niewielu.

Jest też historia dwóch sierot, braci z małej syberyjskiej wioski, których połączyła wspólna pasja, choć byli tak bardzo różni, jak to tylko możliwe. Jeden, wesoły, swobodny w obejściu, odważny do granicy brawury, artysta, brylujący w kręgach sowieckiej bohemy. Drugi, kostyczny, poważny, zamknięty w sobie surowy służbista. Jewgienijowi sprzyjało szczęście, los oszczędzał mu trosk i zsyłał same zaszczyty. Zupełnie jakby był w czepku urodzony. Witalij wiele przeszedł: aresztowanie, tortury, utratę palców w wyniku odmrożenia. Ten zdolny wynalazca i racjonalizator zawsze był o krok za bratem. Ich wzajemne relacje i wspólne wyprawy Cedric Gras umiał opisać z psychologicznym zacięciem. To była trudna więź, przechodziła różne fazy, wiele w niej było urazy i zazdrości. To przecież takie ludzkie.  Ta odsłona braterskich charakterów zrobiła na mnie duże wrażenie.

No i opisy wypraw, kiedy musiano zadowalać się chałupniczo wykonanym sprzętem, lichymi namiotami. „Mają tylko raki, które gną się jak guma, oraz kurtki, tak cienkie, że nawet w mieście, na co dzień, można by w nich zmarznąć” Ale idą naprzód nie tylko dlatego, że właśnie spełnia się ich marzenie. Wierzą też, że alpinista „jest proletariuszem jak każdy inny – robotnikiem, tyle że wysokogórskim”. Ciekawe, czy ich oddanie proletariackiej ideologii, pokazane wyraźnie przez autora na kartach książki, było szczere, a na ile manifestowali je, by mieć święty spokój i móc nadal się wspinać. Szczególnie zagadkowa jest postawa Witalija, który mimo krzywd doznanych od reżimu stał się „bardziej komunistyczny niż sekretarz komórki partyjnej”. Książka to pięknie naświetla. Swoją drogą jest to też temat na zupełnie oddzielną pracę o tym, jaki wpływ mogą mieć traumatyczne przeżycia na ludzką psychikę i postawy. Dużo mówiono o syndromie sztokholmskim. Niejedna zresztą publikacja już rozkładała to na czynniki pierwsze, ale bardzo chciałabym przeczytać coś takiego w odniesieniu do totalitarnych systemów odczłowieczających jednostki.

 W książce obnażono zakłamanie i hipokryzję – radzieckie metody tworzenia mitów wielkości. To, co się głosi wszem i wobec drastycznie rozjeżdża się z prawdą. Trochę straszno i trochę śmieszno. Jednak śmianie się z tego wówczas, a nawet wspominanie w lekko krytycznym tonie, mogło skończyć się fatalnie. W książce mamy liczne tego przykłady.

Radziecki alpinizm to rzeczywiście osobny, trochę dziwaczny, nie dla wszystkich w pełni zrozumiały rozdział historii światowej wspinaczki.  Jest też stosunkowo mało znany. Szczególnie w kontekście sowieckiej rzeczywistości: Wielkiego Terroru czy zasług wspinaczy wysokogórskich w II wojnie światowej. Pokazanie sprzęgnięcia dyscypliny sportu jednoznacznie kojarzonej z wolnością, swobodą, bohaterstwem, tak mocno działającej na wyobraźnię, z bieżącą polityką, jej brudnymi potrzebami i bezdusznością, jest dla mnie wielką zaletą tego świetnego, rzetelnego reportażu.