Syn Człowieczy | Autor: Emil Ludwig

Z wielkim zapałem zabrałem się za lekturę książki Emila Ludwiga „Syn Człowieczy”. Przeczytałem już wiele książek dotyczących osoby Jezusa, nie wspominając o wielokrotnej lekturze opisów ewangelicznych. Lubię sięgać po tego typu lektury, by dowiadywać się więcej i coraz lepiej poznawać osobę tego niezwykłego człowieka z Nazaretu. Właśnie na człowieczeństwie Jezusa skupia się Emil Ludwig, podejmując próbę przedstawienia jego biografii w formie powieści.

Emil Ludwig zaistniał w świecie literatury właśnie za sprawą biografii, w których łączył fakty z fikcją oraz pogłębioną analizą psychologiczną opisywanych postaci. Czy wysoki poziom, jaki zaprezentował ten urodzony we Wrocławiu w 1881 roku autor przy biografiach Goethego, Bismarcka i Napoleona, utrzymał pisząc o Jezusie z Nazaretu? Czy w przypadku Syna Człowieczego zastosowanie tej samej metodologii co w życiorysach innych przywódców mogło się powieść? Jest to zadanie dość karkołomne.

Nie jest to pierwsza próba przedstawienia czysto historycznego życiorysu Jezusa. Ludzie chcą widzieć w Jezusie tylko człowieka i dlatego starają się tak tłumaczyć Jego życie,  by pozbawić Go boskości. Powstały nawet legendy o tym, jak Jezus przed rozpoczęciem swojej publicznej służby w wieku około 30 lat, podróżował po Indiach i Japonii, gdzie pobierał nauki u najróżniejszych mędrców. To przecież jedyne wyjaśnienie jego rewolucyjnego nauczania. Skąd ten człowiek miał czerpać swoją mądrość jeśli nie z takich dalekich, kształcących podróży? Pragnienie, by uznawać Go tylko za człowieka, trudno pogodzić z tym, co dowiadujemy się na Jego temat w Ewangeliach oraz innych zachowanych tekstach historycznych. C.S. Lewis tak odnosi się do prób traktowania Jezusa tylko jako bardzo mądrego człowieka: 

„Nie chciałbym, aby ktoś powiedział o Chrystusie tę najbardziej nierozumną rzecz, którą nieraz się o Nim słyszy: „Mogę uznać w Jezusie wielkiego nauczyciela moralności, ale nie przyjmuję Jego stwierdzenia, że jest Bogiem”. Akurat tego nie wolno nam mówić. Ktoś, kto byłby tylko człowiekiem, a zarazem mówił takie rzeczy jak Jezus, nie mógłby być wielkim nauczycielem moralności. Byłby albo szaleńcem (…), albo szatanem z piekła rodem. Trzeba wybierać. Ten człowiek albo był i jest Synem Bożym – albo szaleńcem, lub czymś jeszcze gorszym. Możesz kazać Mu się zamknąć jako głupkowi, możesz na Niego napluć i zabić Go jako wcielonego demona, albo możesz upaść Mu do stóp i nazwać Go Panem i Bogiem. Ale nie prawmy protekcjonalnych bzdur, że był wielkim człowiekiem i nauczycielem. Tej możliwości nam nie zostawił. Ani wcale nie zamierzał”.

Mimo, że założenie autora uważam za błędne, przeczytałem uważnie całą książkę. W swoich próbach wpisuje się on w trendy niemieckiej myśli teologicznej swoich czasów, choć sam teologiem nie był. Sięgając po tę pozycję musimy mieć świadomość, że to blisko 100-letnie już dzieło, dlatego i styl momentami wydaje się być dość archaiczny. Potrzeba skupienia i czasu by przyzwyczaić się do narracji tej książki. Oto próbka:

„Sroży się Piłat: czyż ta dufna pokora nigdy nie będzie złamana? Czyli Rzym, który podbił pół świata, nie zdoła pokonać ostatecznie tego małego słabego ludu? Oto siedzi tutaj w imieniu cesarza od lat przeszło pięciu, a chociaż panu swemu nie donosi o niczym innym, tylko o pokoju i posłuszeństwie, to jednak pod gładką powierzchnią wre, a czasem nawet ozwie się huczenie głębi. Czyż to nie wstyd, że nie śmie się ważyć, aby na monecie wybijać obraz cesarza? Co tym ludziom może szkodzić prosty obraz?”

Po zaadaptowaniu się do specyficznego stylu autora, muszę przyznać, że sporo z tej lektury skorzystałem. Zwłaszcza bardzo rozbudowany wstęp traktujący o Jerozolimie pomógł mi lepiej poznać tło historyczno-kulturowe, z jakim mamy do czynienia w czasach Jezusa. Nie wiem, czy wszystko byłoby dla mnie równie czytelne, gdybym nie miał okazji niedawno odwiedzić stolicy Izraela, ale czytając powieść Emila Ludwiga, słyszałem wręcz wrzawę wąskich, jerozolimskich uliczek. Część informacji była dla mnie zupełnie nowa i dlatego cieszę się, że książkę tę przeczytałem w całości. Nie miałem np. pojęcia o tym, że w trakcie rzymskiej okupacji arcykapłani przy okazji każdego święta musieli udać się do twierdzi Antonina, aby wypożyczyć swoje odświętne szaty, przechowywane tam jako lenno. 

W sposób bardzo czytelny i trafny opisuje również ścierające się wśród Żydów stronnictwa: saduceuszy, faryzeuszy, zelotów oraz sektę esseńczyków (strony: 21, 32-33, 37). 

O ile cenię sobie przeprowadzoną przez autora analizę tła wydarzeń mających miejsce za życia Jezusa, o tyle z każdym kolejnym rozdziałem książka budziła we mnie coraz chłodniejsze emocje. Przeszedłem przez sceptycyzm oraz poirytowanie, aż dotarłem do ostatniego rozdziału książki zatytułowanego „męka”. Słowo to idealnie określa moje odczucia, gdy autor na siłę próbował tłumaczyć te wydarzenia z życia Jezusa, które ewidentne wskazują na Jego boskość, w taki sposób, by przeczyć temu, że był On kimś więcej niż zwyczajny człowiek. Jest w tym nie tylko niekonsekwentny (ponieważ pomija wiele wydarzeń, o których wspominają ewangeliści – choćby uciszenie burzy czy chodzenie po wodzie), ale też robi coś bardzo nierozważnego, przekręcając narrację Pisma Świętego. W Biblii znajdujemy wyraźną przestrogę, by nic do jej słów nie dodawać, oraz niczego z nich nie ujmować (Objawienie Jana 22:18-19), dlatego uważam, że Emil Ludwig nie powinien w przypadku opisywania życia Jezusa tak swobodnie mieszać fikcji z prawdą. Oczywiście rozumiem, że nie każdy przyjmuje narrację Ewangelii za prawdziwą – jednak jeśli już się z niej korzysta, nie powinno się jej fragmentów wyrywać z kontekstu lub przeinaczać. 

W „Synu Człowieczym” niczym refren powtarza się powoływanie na rozwijającą się w nim samowiedzę. Autor musiał w jakiś sposób próbować wytłumaczyć to, że Jezus sam przedstawia się jako Syn Boży, choć w tych miejscach, gdzie Ewangelia wyraźnie tłumaczy dlaczego faktycznie Nim był, Emil Ludwig używa sformułowań bardzo nieostrych i poddających w wątpliwość, np. to co się wydarzyło podczas chrztu w Jordanie, albo w trakcie przemienienia Jezusa:

„Tak wysoką stała się jego samowiedza, że czuje się dotknięty wymaganiami państwa, które traktuje go tak, jak gdyby był obywatelem podobnym do innych obywateli. Ale jest w nim jeszcze tyle roztropności, iż postanawia nie dawać wrogom sposobności do zaczepki, bo jeszcze ciągle postać Judy Galilejczyka z jego dzieciństwa jest mu ostrzeżeniem, więc znajduje sposób, aby podatek został zapłacony.

(…) a ponieważ nie pokonalne przeczucie coraz bliżej podsuwa mu myśl o śmierci, przeto poza grobem stwarza sobie świat, w którym zatriumfuje.

(…) Tylko o jednym wie na pewno, o własnym miejscu w niebie. Umiłowanym nauczycielem jego jest jeszcze wciąż Daniel, który widział Syna Człowieczego podniesionego ku Bogu na obłokach niebieskich. Jego bierze sobie za wzór i objaśnia: na tronie siedzieć będzie po prawicy Ojca, a po dokonaniu sądu panować będzie wiecznie.”

O przemienieniu Jezusa możemy przeczytać w trzech z czterech Ewangelii. U Mateusza (17:1-9), Marka (9:2-13) i Łukasza (9:28-36). Oto jak to cudowne wydarzenie opisuje Emil Ludwig, próbując oddzielić Jezusa historycznego od Chrystusa:

„Trzej uczniowie, nie wiedzący, co by się stać miało, tulą się ku sobie, ale Mistrz zdaje się znikać ich oczom, i oto już nie widzą nic prócz białej plamy. Zdaje im się, jakby się przemienił w ich oczach, więc w kłębowisku chmur i w zamęcie uczuć kładą się na ziemi i zapadają w sen.

Wtem ukazują się Piotrowi dwaj prorocy, którzy w owych dniach wypełniali jego myśli, i zdaje mu sią, jakby rozmawiali z Jezusem. Swoją bystrą myślą światową dostrzega natychmiast ratunek, którego od chwili objawienia szukał dla swego Mistrza, i woła przez sen: Panie, tu jest dobrze być! Jeśli chcesz, uczynimy trzy namioty: tobie jeden, Mojżeszowi jeden i Eliaszowi jeden. Nagle sen jego się rozpływa, opowieść Mistrza o jego powołaniu przenika jego powątpiewający mózg, do uszu jego dociera oto daleki głos, powtarzający uczniom słowa niegdysiejsze i Piotr słyszy: Ten jest Syn mój miły, w którym mi się upodobało. Tego słuchajcie!”

Największą słabością „Syna Człowieczego” Emila Ludwiga jest to, że mniej więcej od połowy książki nie mogłem pozbyć się przekonania, że autor na siłę próbuje udowodnić swoje założenie. Pisze biografie historycznego Jezusa, a żeby Go bardziej uczłowieczyć, zupełnie nie przejmuje się tym, że prezentowany czytelnikowi obraz jest nie tylko niespójny, ale wręcz sprzeczny względem opisu biblijnego. Tym oto sposobem Jezus, który zachęcał uczniów, aby się uczyli od Niego, że „jest cichy i pokornego serca” (Mateusza 11:29) występuje u Emila Ludwiga jako człowiek dumny i wyszydzający innych: 

„Wyszydza tedy drobiazgowe przepisy dotyczące pokarmów, którymi chełpią się tamci, wołając tak, aby jeszcze oddalający się słyszeć go mogli.”

„Tak więc po raz wtóry powstaje wysoki mur graniczny między Mistrzem a uczniami, między wędrownym nauczycielem a jego ludem, między Jezusem a światem: jego rozmowy z Bogiem stały się tajemnicą. Ogromna duma kruszy delikatną powłokę jego serca, które od dzieciństwa zamykało się w pokorze bezprzykładnej, jak gdyby chciało stłumić tamte popędy.”

Podobnie Emil Ludwig przeinacza wydarzenia, które w sposób jasny zostały opisane przez ewangelie, tak by podporządkować narrację swoim założeniom. Biblia wyraźnie podkreśla fakt, że Jan Chrzciciel miał świadomość tego, kim jest Jezus – dlatego czuł się niegodny, aby Go ochrzcić. Autor „Syna Człowieczego” zupełnie to ignoruje, a w dalszej części książki pisze o rozterkach uwięzionego Jana:

„Co to za jeden, ten mąż z Nazaretu, o którym opowiadano mu ostatnio jako o czyniącym znaki i cuda? I jego miał podobno ochrzcić, ale wśród setek obrazów wspomnieniowych daremnie szuka w głowie, który by to był.”

Tego typu zabiegi stosowane przez Emila Ludwiga uważam za nieuczciwe i nie pozwalają mi wysoko ocenić jego książki. Nie oznacza to, że nie ma w niej wartościowych informacji, i jeśli ktoś lepiej chce poznać tło kulturowo-historyczne Izraela w pierwszym wieku n.e., to serdecznie polecam tę pozycję. Należy jednak informacje w niej zdobyte poddać weryfikacji. 

Jeśli ktoś poszukuje pozycji książkowych, które mierzą się z tematem historyczności osoby Jezusa, to serdecznie polecam w pierwszej kolejności śledztwo dziennikarskie Lee Strobla: „Sprawa Chrystusa”. Warto zapoznać się również z klasyczną już pozycją Josha McDowella „Sprawa Zmartwychwstania”. Tym, którzy chcą lepiej zrozumieć wydarzenia z życia Jezusa i ułożyć je sobie na osi czasu – polecam dwutomowe dzieło Marka E. Moora: „Życie Jezusa Chrystusa. Chronologiczna historia na podstawie Ewangelii”. Pozycja ta jest dobrze udokumentowana wieloma źródłami, a liczne przypisy pomogą nam dogłębnie zbadać i zrozumieć życie Jezusa, który będąc człowiekiem – był też Bogiem. 

   Jezus Chrystus - syn Boga, zbawiciel, odkupiciel grzechów świata i postać, która stanowi jedną z najważniejszych figur w chrześcijańskiej, ale co ciekawe, także i w islamskiej, wierze. O Jezusie Chrystusie w konwencji wiary wiemy bardzo wiele, ale czy tak samo ma się sprawa z jego człowieczą i ludzką postacią...? Odpowiedź na pytanie pomaga uzyskać nam interesująca książka Emila Ludwiga pt. "Syn człowieczy", której to nowe wydanie ukazało się właśnie nakładem Wydawnictwa MG.

 Książka ta stanowi sobą próbę przedstawienia życiorysu Jezusa Chrystusa ze stricte historycznego punku widzenia. To swoista biografia Chrystusa, oparta na dostępnej nam wiedzy, przekazach, naukowych odkryciach, ale także i przypuszczeniach autora, które są niezbędnymi do tego, by taką historię móc stworzyć. To opowieść o tym, czego nie znany za sprawą Biblii, a co znajduje swój początek na trzydzieści lat przez początkiem drogi Chrystusa ku Golgocie...

 Pierwszą rzeczą, jaką trzeba sobie jasno powiedzieć to ta, że nie jest to stricte literacka, szczegółowa i chronologicznie skonkretyzowana, biograficzna relacja. To raczej mini opowieści, wizje, przemyślenia i sceny, które odnoszą się do osoby Chrystusa, jego życia i dokonań. I choć są tu elementy swoistej fabuły, to nie brak również wielu odniesień do filozofii, psychologii i religioznawstwa, które dopiero wspólnie tworzą całość tej intrygującej relacji...

 Na opowieść tę, czy właściwie relację, składają się ważne chwile i sceny z życia Chrystusa, podparte cytatami z Pisma Świętego oraz opisami ich przebiegu i znaczenia. I ma to bardzo..., płynny charakter, który znamionuje specyficzny czas powstania tej pozycji - lata 20-te ubiegłego wieku, gdzie to jednak pisało się nieco inaczej. I z pewnością ma to swoje plusy i minusy, czyli oferuje nam coś innego i intrygującego, ale zarazem bardzo wymagającego. Oczywiście, wszystko zależy od naszego nastawienia do tej lektury.

 Najważniejszym pytaniem jest to, czy książka ta odsłania przed nami nieznany dotąd obraz życia Jezusa Chrystusa...? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na tę kwestię, ale jednak w mej ocenie, mimo wszystko nie... Jednakże nie oznacza to wcale, że lektura tej książki nie jest ciekawą, interesującą i poruszającą, gdyż z pewnością dla wierzącej osoby, taką właśnie będzie. I w mej ocenie to właśnie było też zamysłem autora podczas pracy nad tą książką, by zaciekawić ludzi, skłonić ich do ważnych refleksji i poruszyć, a nie oto zaskoczyć nową wiedzą o życiu Chrystusa.

 Komu poleciłabym sięgnięcie po ten tytuł w pierwszej kolejności…? Oczywiście osobom wierzącym, zaangażowanym w życie Kościoła i poszukującym wiedzy na temat Boga, biblijnych dziejów i samej wiary. Jednocześnie po książkę tę mogą sięgnąć śmiało także ci, którzy poszukują odpowiedzi na pytania o sens wiary, obecność Boga i jego naukę. Myślę, że także i oni znajdą tu dla siebie coś ważnego, intrygującego i wartego zastanowienia. Tytuł ten sprawdziłby się również znakomicie na lekcjach religii w starszych klasach, gdzie to mogłyby być odczytywane poszczególne fragmenty i następnie poddawane wspólnej dyskusji z katechetą.

 Książka Emila Ludwiga pt. "Syn człowieczy", to pozycja ważna, ciekawa i mająca sobą wiele do zaoferowania. Oczywiście nie jest to być może dzieło odkrywcze, ale tak po prawdzie też i takim być nie mogło, gdyż w przeciwnym razie zmieniło by ono sobą znany nam świat. Za to jest to interesująca opowieść o Jezusie Chrystusie i jego życiu, którą w mej ocenie warto poznać. Polecam.

  "Syn człowieczy" to książka, która podejmuje próbę przedstawienia czysto historycznego życiorysu Jezusa z Nazaretu, skupiając się na Jezusie człowieku, a nie Chrystusie Zbawicielu. Autor, Emil Ludwig, świadomie omija teologię, która rozwijała się później i była mu obca. Opowieść ta ukazuje Jezusa tak, jakby autor nie wiedział o późniejszych globalnych konsekwencjach Jego życia. Autor nie wspomina tu tych przyszłych wydarzeń ani nie zmierzał ku nim. Czy wychodzi to książce na dobre?

Przedstawienie postaci Jezusa jako człowieka jest trudne do uchwycenia. Autor staje przed wyzwaniem opisania mężczyzny, o którym do trzydziestego roku życia prawie nic nie wiemy, nawet nie znamy jego wyglądu czy rysów twarzy. Dopiero na przestrzeni około dwóch lat, aż do przedwczesnej śmierci, napotykamy sprzeczności. Cztery ewangelie, jedyne dostępne źródła, często kolidują z źródłami pozachrześcijańskimi. Potrafią nawet przeczyć sobie nawzajem! Nawet ten skromny materiał, który po wyłączeniu powtórzeń składa się z zaledwie kilkudziesięciu stron, wymaga osobistej rewizji. Emil Ludwig dokonał tu więc sporej ilości własnej interpretacji oraz dorzucił sporo fikcji literackiej.

Pomiędzy początkiem a końcem, chrztem i procesem, nie ma niczego pewnego. Między tymi dwoma punktami skrywa się cała historia, nieuporządkowana. Większość sprzeczności można rozwiązać poprzez odpowiednie uporządkowanie narracji ze względu na psychologię postaci. Dopiero wtedy charakter Jezusa wyłania się z tych sprzeczności, ukazując ludzki i prosty rozwój. Tym także Emil Ludwig stara się przyciągnąć uwagę czytelników. Słynie on z analizy psychologicznej swoich postaci oraz wzbogacaniu biografii o przemyślenia bohaterów.

Podczas czytania trzeba pamiętać, że jest to fikcja literacka. Jezus jest przedstawiony jako cieśla, mający braci i siostry, zwykły człowiek. Autor ukazuje przemianę Jezusa z łagodnego prowincjusza w stanowczego i surowego przywódcę. Widoczny jest pouczający ton Jezusa, sugerujący, jak powinien zachować się człowiek w trudnych sytuacjach i jakie działania przyniosłyby lepsze owoce duszpasterskie. Książka ukazuje także ironię powierzchownej religijności, gdzie ludzie prezentują swoją wiarę tylko na zewnątrz, a w sercu kryją zło, działając całkowicie sprzecznie do swoich słów.

Emil Ludwig to znany już biografista, który w swoich dziełach skupia się na analizie psychologicznej bohaterów, a także łączy fakty historyczne z czystą fikcją literacką. Czy jednak jego udane biografie Bismarcka i Napoleona zapewnią sukces także w przypadku Jezusa z Nazaretu? Niestety, ale zastosowanie tej samej techniki w tym przypadku nie sprawdziło się aż tak dobrze. Na plus na pewno należy zaliczyć bardzo dobre przygotowanie historyczne książki, podanie dat, nazwisk, realiów danych czasów. Nie zabrakło też przypisów, za co dodatkowy plus.

"Syn człowieczy" to głęboka i refleksyjna książka, która prowokuje do przemyśleń na temat natury Jezusa jako człowieka i Jego roli w historii. To nie tylko historia biblijna, ale także studium psychologiczne postaci Jezusa. Przez podejście autora do przedstawienia Jezusa jako zwykłego człowieka, czytelnik zmuszony jest do zastanowienia się nad swoimi własnymi wierzeniami i interpretacją tego, kim był Jezus.