Architektura I Zwierzęta | Autor: Joanna GellnerMateusz Boczar

Jaki efekt przyniesie połączenie pomysłów historyczki – archeolożki i inżyniera architektury krajobrazu? Otóż pracę pod tytułem „Architektura i zwierzęta”. Książka Joanny Gellner i Mateusza Boczara to  siódmy tom z serii „Architektura jest najważniejsza”. Wcześniejsze części to „Rozmowy”, „Architektki”,” Rozmowy drugie”, „Drzewa”, „Pionierki”. Wszystkie części łączy wspólna płaszczyzna, jaką jest oryginalne podejście do aktywności człowieka w zakresie działań i rozwiązań architektonicznych oraz współzależności z różnymi aspektami przyrody.

Obecny tom podejmuje wątek szukania analogii między światem zwierząt i światem ludzi. Próbuje znaleźć złoty środek w odwiecznym dyskursie: natura a kultura. Autorzy w przystępny sposób powołują się na bogaty materiał historyczny, przytaczają przykłady z prac badawczych, naukowych i tworzą niejako kompendium wiedzy dla przeciętnego czytelnika zainteresowanego poruszaną materią. 

Zasadniczą osią pracy jest zagadnienie architektury tworzonej przez zwierzęta i architektury tworzonej przez ludzi dla zwierząt i na wzór zwierząt. Ale to jedynie punkt wyjścia. Tematyka wykracza bowiem daleko poza objętość jednej książki! Mnogość poruszanych wątków jest przeogromna. Od opisów teoretycznych (historia sztuki), przez przykłady zachowań zwierząt (konstrukcje i budowle wznoszone przez zwierzęta; techniki i materiały), do strategii urbanistycznych (niszczenie naturalnych konstrukcji wznoszonych przez zwierzęta; podporządkowywanie sobie przestrzeni) i refleksji nad polityką ludzkich działań  w stosunku do natury (próba rekonstrukcji i adaptacji nowych obszarów na potrzeby fauny w myśl odejścia od antropocentryzmu na rzecz teorii posthumanistycznych, stawiających znak równości w działaniu: człowiek - zwierzę).

Wartym polecenia do uważnego przestudiowania jest Wstęp niniejszej pracy. Autorzy w ciekawy i syntetyczny sposób nakreślają motywacje, cel publikacji i wytyczają drogi, którymi będą prowadzić czytelników do poszczególnych zagadnień. Mamy  tutaj krótki zarys teorii architektury i wykazanie, że u jej podstaw leżą wzory matematyczne wyprowadzone z proporcji ludzkiego ciała. Zamieszczono także aktualny stan badań.

Z rozdziału pierwszego pt. „Architekci z natury” dowiemy się o motywacjach tworzenia takich, a nie innych konstrukcji przez przedstawicieli różnych gatunków, których pobudkami są chęć ochrony przed niebezpieczeństwem, czy też zdobycia pożywienia. Jako przykład podano „architektoniczny geniusz bobrów” (szeroko omówione zwyczaje, specyfikacja, a nawet polityka państw w stosunku do tych zwierząt). Przywołano także konstrukcje budowane przez termity  z ich odniesieniem do budowli np. centrum biurowo – handlowego Eastgate Centre w Harare (Zimbabwe). Ciekawe w tej książce jest to, że za konkretnym przywołaniem zawsze podąża uzasadniające go konkretne potwierdzenie. Teoria zawsze tłumaczona przez praktykę i często wzmocniona fotografią (szkoda tylko, że czarno – białą). Dalsza część publikacji poświęcona jest inżynierii pszczół, wybranych ptaków (jaskółki, wróble) i ssaków (pieski preriowe).

Rozdział drugi dotyczy  historycznych uwarunkowań współżycia człowieka i zwierzęcia; gatunkowego współistnienia – od prehistorii, przez starożytność, po czasy współczesne.

Trzeci rozdział rozważa użytkowy charakter zwierząt. Przywołuje gołębie i budowane dla nich gołębniki, konie i budowane dla nich stajnie. Do tego mnóstwo ciekawostek z zakresu kultury i obyczajowości.

„Zwierzęta w wielkim mieście” to obraz nowych możliwości i szans wynikłych z ekspansji urbanistycznych, ale i źródło konfliktów na linii przyroda – cywilizacja. Nakreślone przykłady parków dla psów i kotów oraz ptasich gniazd pokazują, w jaki sposób zastosowane rozwiązania architektoniczne wychodzą naprzeciwko potrzebom użyteczności. Budują platformę dla symbiozy sztucznego środowiska człowieka i naturalnego środowiska przyrody. Dużą część tego rozdziału zajmują również rozważania na temat projektowania przestrzeni publicznej i terenów zielonych. I aż zastanawia, że tak wiele znanych budynków ma swoje źródła w obserwacji konstrukcji zwierzęcych!

Rozdział piąty jest naprawdę zaskakujący.  O ile architektura, skrótowo i stereotypowo kojarzy się z konkretną budowlą, to już niekoniecznie z… muralem. A jednak. Autorzy śmiało sięgają po motywy malowideł na ścianach z animalistyczną tematyką mającą uatrakcyjnić elewację. Znajdzie się tutaj również miejsce na omówienie detali architektonicznych z wątkami zwierzęcymi (wszelkie głowy lwów, byków, a nawet żab określanych terminem rzygaczy) spotykanych na świecie i w Polsce (wiele przykładów krakowskich).

Rozdział szósty skupia się na rozwiązaniach z funkcjami czysto ludycznymi. Rozrywkowy charakter konstrukcji architektonicznych wykazano na modelach amfiteatrów, cyrków, zwierzyńców, menażerii i ogrodów zoologicznych (znowu od A do Z; od antyku po współczesność). Końcowe rozdziały poświęcone są kwestiom bezpieczeństwa i ruchom na rzecz ochrony praw zwierząt.
Zadziwiająca po lekturze tej książki jest myśl, że zwierzęcy architekci do dziś stosują techniki, które są ewenementem nie mającym przełożenia na współczesne wynalazki i osiągnięcia architektoniczne. A architektura to nie tylko wzory matematyczne, ale praktyczna potrzeba życia codziennego.

 „Architektura i zwierzęta” to szerokie i wieloaspektowe spektrum zagadnień z zakresu kultury, biologii, filozofii nauki, a nawet etyki. I jako takie doskonale poszerza horyzonty poznawcze. Doskonała pozycja dla szukających oryginalnych rozwiązań i odpowiedzi.