Myślenie Czarno-Białe | Autor: Kevin Dutton

Jak zawsze, gdy zaczynam przygodę z nową książką, zwłaszcza naukową lub popularnonaukową, sprawdzam, kim jest autor. Chcę mieć pewność, że zaufałam profesjonaliście znającemu temat od podszewki. Miałam podejrzenia, że Kevin Dutton to psycholog (sic! psycholog społeczny), ale że konsultant mistrzów sportu, przedstawicieli biznesu i armii? Ciekawe połączenie, ciekawe spostrzeżenia zawarte w tej publikacji i ciekawe poszerzenie horyzontów po jej przeczytaniu.  

„Myślenie czarno – białe traktuje o porządku. Albo raczej o złudzeniu porządku” – czytamy we Wstępie. I to jest właśnie ta kropka nad „i”. Wszystko opiera się na naszym ludzkim sposobie postrzegania świata. Konstrukcji mózgu, w którym zakodowany jest system binarnego formatowania zerojedynkowego. W powiedzeniu: kiedyś były inne czasy jest trochę prawdy. „Kiedyś” (kiedy decyzję o życiu lub śmierci trzeba było podjąć natychmiast) rządziło się zasadą albo – albo, „teraz” przetrwanie oznacza wybór zupełnie odmiennych strategii. Mówimy: czarne – białe, dobro – zło, dzień i noc, pies lub kot. Codziennie bombardowani jesteśmy tak ogromną liczbą informacji, non stop wybieramy pomiędzy ogromem propozycji, że nasza rzeczywistość to prawdziwy kosmos układów i schematów. Nietrudno w niej o powstawanie stereotypów i kierowanie się tymi uproszczonymi schematami w życiu. Ułatwianie go sobie w ten sposób. Autor, krok po kroku, obala nasze „wygodne” myślenie, dekonspiruje utarte konstrukcje myślowe, przedstawia fakty raczej z pozycji przewodnika, niż moralizatora. Wskazuje, że za nasze kategoryzowanie odpowiada instynkt, biologia. I przywołuje przykład… Netflixa i ISIS. Wydawałoby się – dwie zupełnie różne bajki, a jednak… Takich porównań i przywołań jest w tej publikacji mnóstwo. Każdy prowokuje do myślenia i zmiany lub rewizji poglądów, często o sto osiemdziesiąt stopni.

Początkowe rozdziały są zbiorem przykładów, scenek z życia codziennego. Często w formie dialogów z dowcipną puentą na końcu lub „poważnym” wywodem logicznym, wzorem matematycznym. Jest o wojnach kategoryzacyjnych, ewolucji ludzkiego mózgu, przesunięciu granic z myślenia binarnego w stronę strefy szarości, rozmytych możliwości wyboru. Zawsze dążymy do uporządkowania. To naczelna zasada: „oswoić zdziczałą szarość” i wyznaczyć jasne granice.

W dalszej części pracy Kevina Duttona jest równie ciekawie. Autor sięga po przykłady obrazów malarskich (Monet, Vermeer). Analizuje ich kompozycję i przekłada te zasady (odległości, perspektywy, koloru) na relacje społeczne. Jest też świetny podrozdział: Trzeba myśleć… ale nie za wiele i eksperyment z dżemem. Tutaj siła ciężkości zmienia się z kierunku rozważań nad  działaniem mózgu, na opcję zorientowaną na to, jak na niego wpływać. Czyli rzecz o sztuce manipulacji i perswazji, a nawet superswazji. O roli i funkcji słowa i języka. W komunikacji codziennej, mass mediach, reklamie, nowomowie politycznej. Pada mocny i obrazowy cytat: „Język to najsilniejszy z narkotyków. I każdy z nas jest od niego uzależniony”. Ostatnie rozdziały poświęcone są konfrontacji faktów  i prawdy.
Prognozom na przyszłość.

Aparat naukowy składa się z bibliografii do każdego z dwunastu rozdziałów a nawet posłowia, indeksu, spisu ilustracji i siedmiu załączników (o postrzeganiu kolorów i przestrzeni barw, testu potrzeb „domknięcia poznawczego”, schematu schematów;) oraz ewolucyjnych etapów myślenia czarno – białego z rysem historycznym jako rozwinięciem.)

Ponieważ publikacja pochodzi z roku 2020, a wydana została rok później, wiele w niej odniesień do koronawirusa. Wywoływanie COVID-19 by zobrazować jakąś tezę na pewno bardziej działa na wyobraźnię, niż fakty historiozoficzne z przeszłości. Dlatego oprócz walorów czysto poznawczych, moc książki zasadza się na praktycznym wykorzystaniu intuicyjnej wiedzy (a po lekturze, także już teorii naukowej). Zatem warto wziąć siebie samego pod lupę i sprawdzić osobiście, ile w tym binarnym widzeniu świata prawdy, a ile stereotypowych konstrukcji umysłu.

Po głośnej pozycji jaką była „ Mądrość psychopatów” postanowiłam sięgnąć po najnowszy tytuł  Kevina Duttona poświęcony mózgowi, a właściwie naszym kategoryzowaniu przyswojonych informacji. Autor od lat prowadzi badania i obserwacje ludzkich zachowań. Pracę tę ułatwia mu posiadane wykształcenie, ponieważ jest on doktorem psychologii społecznej, należy także do Brytyjskiego Towarzystwa Psychologicznego. Poruszana tematyka jest więc dla niego  zarówno  pracą i pasją. A fakt, że posiada dodatkowo umiejętność wyłapywania schematów wynikających z ludzkich zachowań, pozwala na to, że  może się on skupić na formułowaniu głębszych wniosków.  Takim zbiorem przemyśleń jest właśnie „Myślenie czarno- białe”, w którym to sprawnie i z zaangażowaniem opisuje nasze mózgi pod kątem „szufladkowania” czynności, informacji, zachowań…

Chociaż wydaje nam się, że patrzymy na świat w wielu odcieniach szarości, to jednak dla naszych mózgów wszystko jest czarne lub białe- dosłownie. Porządkujemy, kategoryzujemy, rozgraniczamy – w większości przypadków zupełnie nieświadomie dokonujemy podziałów. Bo tak! Co nam daje taki  system? A jakie wprowadza nam ograniczenia?

To, czym najbardziej przyciągnęła mnie ta pozycja pochodzi z życia. Bardzo dużo tu konkretnych przykładów i doświadczeń samego autora, a także tych będących wynikiem jego obserwacji. Od banalnych wydarzeń mających miejsce każdego dnia, do masowych. Z większości nie zdajemy sobie zupełnie sprawy, a z pomocą Duttona jesteśmy w stanie przeanalizować te sytuacje. Już na początku przytacza on z pozoru niepozorną historię ze swojej wizyty w jednej z restauracji. Przy kasie trafia tam na dwa słoiki na napiwki, z czego każdy z nich podpisany jest innym celem/nazwą. Na jego oczach kelnerka zmienia napisy, na nowe dwa kontrastowe. Zapytana o to przez mężczyznę, zwraca uwagę na istotny fakt- lubimy dokonywać wyborów, a nasze „sympatie” mocno  na nie wpływają. I tak do kubeczka z napisem „szczeniaczki” trafia zupełnie inna kwota, niż do tego oznaczonego „kociakami”. Tak bardzo lubimy podkreślać swoje preferencje, że za możliwość jesteśmy w stanie zapłacić.

Zupełnie szczerze muszę przyznać, że gdybym nie przeczytała o tym w powyższej pozycji, nigdy sama nie zaczęłabym się zastanawiać nad opisywaną sytuacją, chociaż na pewno skusiłaby mnie opcja  wyboru spośród wielu zaprezentowanych możliwości.

Lektura skłania do refleksji- zwłaszcza ciekawa w tym kontekście jest kwesta „oszukiwania” nas przez nasz mózg. A ten potrafi nam przecież płatać figle… Potrafi uleczyć, potrafi przedstawić zupełnie inny obraz niż ten, na który faktycznie patrzymy. Potrafi też zmanipulować nas do nieprawidłowej oceny sytuacji, właśnie przez to, że oceniamy ją wybiórczo i to przez stworzone przez nas samych kategorie.

Jest to książka wypełniona po brzegi konkretnymi przykładami i nie sposób przytoczyć ich w zadowalającym wydaniu  w recenzji. Trzeba je samodzielnie odkryć  na kolejnych kartach. Jednocześnie jej mocną stroną jest statystyka i liczne poparcie badaniami, również tymi prowadzonymi na większych grupach osób np. studentach. W tym przypadku chodziło o ukazanie wpływu ideologii jakimi się kierujemy i z jakimi się utożsamiamy, na podjęte decyzje i ogólną ocenę sytuacji. Zaskakujące jak drobne niuanse są w stanie zmienić nasz odbiór otoczenia.  To książka dla każdego, bo traktująca o każdym. Chociaż bardzo byśmy się starali, to jednak zawsze damy  się złapać  w zastawione przez niego pułapki, właśnie przez to, że jesteśmy myślowo czarno – biali.