Waverley, Czyli Sześćdziesiąt Lat Temu | Autor: Walter Scott

  Wydawnictwo MG konsekwentnie upiększa naszą kulturową i czytelniczą codzienność, oferując nam raz po raz nowe i zarazem niezwykle okazałe wydania światowej klasyki. Najświeższą premierą w tej serii jest znakomita i uwielbiana na całym świecie powieść Waltera Scotta pt. "Waverley, czyli sześćdziesiąt lat temu", łącząca w sobie historyczną i obyczajową relację o XVIII- wiecznej Szkocji. Poniżej postaram się opowiedzieć o tej książce jak najwięcej w mojej recenzji, do poznania której to gorąco was zachęcam!

 Szkocja, roku 1745. Młody angielski szlachcic - Edward Waverley, podejmuje służbę w angielskiej armii, kierując swoje kroki do Szkocji. Tam też, pod wpływem pewnego zbiegu okoliczności, ale też i własnych wyborów, styka się przywódcami buntowników, którzy czynią przygotowania do kolejnego powstania. Za sprawą rozmów, poznania argumentów buntowników oraz miłości do siostry jednego z nich, Edward z każdym dniem zdaje się podzielać ich postulaty. To sprowadza na niego oskarżenie o zdradę, co sprowadzi na jego głowę wielkie konsekwencję. Po pewnym czasie zostaje on jednak uwolniony, ale ceną tego jest podjęcie ostatecznej decyzji opowiedzenia się po stronie Anglików lub Szkotów...

 Ta klasyczna, niezwykle klimatyczna i barwna powieść spod znaku historycznego romansu, nie traci nic ze swej wielkości mimo upływu ponad 200 lat od chwili jej powstania. Nie traci za sprawą uniwersalności wymowy tej historii, w której to główny bohater staje przed wyborem pomiędzy rodzinnymi korzeniami i poczuciem sprawiedliwości, jak i też pomiędzy miłością do dwóch pięknych kobiet. To także piękno ówczesnego języka, niezwykła poetyckość formy przekazu oraz wspaniałe, oryginalne ilustracje z pierwszego wydania, które wypełniają sobą strony tej pozycji. 

 Fabuła opowieści skupia się na kolejnych losach i perypetiach głównego bohatera - Edwarda Waverley. To właśnie za sprawą tej relacji poznajemy jego młodość, rodzinne perypetie, jak i wreszcie wkraczanie w dorosłość w roli żołnierza. Od tej chwili następuje wzrost tempa akcji, co wiąże się przygodami - tak na polu wojskowości jak i miłości, głównego bohatera. Mamy tu piękne podróże po ówczesnej Szkocji, dramaty z pobytem w lochach na czele, wielką politykę, czy też spektakularne bitwy, które zachwycają nas swoim realizmem. Jest również piękny, romantyczny i emocjonujący wątek obyczajowy, co z pewnością zachwyci wszystkie czytelniczki...

 Książka ta jest barwną opowieścią o trudnych, dramatycznych i skomplikowanych dziejach Szkocji i Anglii, które stanowią ważny wątek tej relacji. To obraz Powstania Szkockich Jakobitów, okoliczności doń prowadzących, jak i też konsekwencji tego niepodległościowego zrywu. I wątek ten jest tym  ciekawszy, iż ukazany nam z XIX-wiecznej perspektywy, co już samo w sobie przesądza o tym, że musi być odmienny od nam dziś współczesnego. I z łatwością mogę sobie wyobrazić, że wielcy miłośnicy historii będą fascynować się właśnie tym obliczem niniejszej powieści.

 Dla wszystkich innych pozostaje przygodowo-obyczajowa twarz tej książki, ukazująca proces dorastania i dojrzewania głównego bohatera, jego pierwszych miłosnych rozterek, dramatycznych wyborów, czy też wreszcie ceny, jaką musi on za nie ponieść. To naturalnie bardzo specyficzne, dawne, niezwykle romantyczne i z pewnością nacechowaną pewną dozą naiwności, spojrzenie na miłość i życie człowieka, co jednak ma również swój wielki i niepowtarzalny urok.

 Barwne postacie, malowniczy i realistyczny obraz tego dawnego świata oraz piękno ludzkich emocji - od szczęścia począwszy, poprzez smutek i zgorzknienie, a na gniewie skończywszy..., to wszystko wraz z niezwykłym klimatem angielskiej prozy sprzed wieków, decyzje o wielkości i niesłabnącej popularności tej powieści. Lektura "Waverley, czyli sześćdziesiąt lat temu" stanowi dla nas swoistą, dla niektórych pierwszą, dla innych zaś kolejną po wielu latach, czytelniczą podróż w czasie do świata, który był tyleż piękny, co i przerażający. Myślę, że grzechem byłoby nie skorzystać z tej okazji, jaką zafundowało nam Wydawnictwo MG. Polecam - naprawdę warto!

Bardzo często lubię wracać do powieści, które już kiedyś czytałam, ale które zrobiły na mnie dobre wrażenie. Podobnie jest z książką, której dotyczy ta recenzja. Mam na myśli dzieło Waltera Scotta pod tytułem ,,Waverley, czyli sześćdziesiąt lat temu”. Darzę tę powieść Waltera Scotta, jak i inne, szczególnym sentymentem, ponieważ poznałam je w trakcie studiów. Miałam to szczęście, że pani profesor prowadząca zajęcia naprawdę fascynująco przybliżyła studentom tło historyczne, które nie tylko miało wpływ na ukształtowanie powieści, ale i na samego Scotta. Nie bez kozery Walter Scott do tej pory nazywany jest najwybitniejszym pisarzem angielskim epoki romantyzmu, jak i „ojcem” powieści historycznej. ,,Waverley” jest jego najsłynniejszą powieścią, ale i pierwszym tomem cyklu, w skład którego wchodzą: ,,Old Mortality”, ,,Rob Roy”, ,,Więzienie w Edynburgu”, ,,Narzeczona z Lammermoor”, ,,Mannering, czyli astrolog”, ,,Antykwariusz” oraz ,,Kenilworth”.

Powieściowa fabuła obejmuje wydarzenia rozgrywające się w Szkocji podczas powstania jakobitów, czyli zwolenników zdetronizowanej dynastii Stewartów. Głównym bohaterem jest młody angielski szlachcic Edward Waverley, który wstępuje do armii stacjonującej w Szkocji. W czasie przepustki Edward składa wizytę baronowi Brandwardine’owi, przyjacielowi stryja. Podczas tej wizyty Edward nieświadomie bierze udział w powstaniu jakobitów. To wydarzenie staje się przyczynkiem do kolejnych barwnych przygód młodzieńca.

Waverley jest nieśmiałym młodym człowiekiem, który przypadkowo zostaje wciągnięty w wir ważnych historycznych wydarzeń, w których mimowolnie będzie brał czynny udział. Podczas każdej z sytuacji w tym nieco flegmatycznym młodzieńcu dokonuje się wewnętrzna przemiana. Przeciwności losu, które musi pokonać potęgują rozdarcie wewnętrzne, które odczuwa. Edward przechodzi przez kryzys związany z niemożnością opowiedzenia się po którejś ze stron konfliktu, ponieważ wychowywany był przez ojca popierającego wigów oraz stryja, który wspierał jakobitów. Jego rozdarcie jest zarazem rozdarciem całego szkockiego narodu.

Największym atutem powieści jest przede wszystkim rozbudowane tło historyczne, które obfituje w barwne i niezwykle szczegółowe opisy historycznych wydarzeń, w tym bitew, np. pod Preston i Clifton. Dzięki relacjom naocznych świadków tych wydarzeń oraz dokładnemu przestudiowaniu historii powstania jakobickiego udało się Scottowi jak najwierniej odtworzyć epokę i jej wpływ na ówczesnych ludzi. Ta powieść to nie tylko szczegółowy zapis historii narodu, ale również klasyka beletrystki.

Dzięki postaciom przejawiającym się w tej powieści niczym w kalejdoskopie, można zauważyć nie tylko rozdarcie wewnętrzne samego Waverley’ego, ale również Szkotów, dla których prześladowania Stuartów były symbolem klęski całego narodu. Poprzez walki wigów i jakobitów widoczny jest konflikt między „starym” a „nowym”. Wraz z prześladowaniami zwolenników dawnej dynastii załamuje się także władza patriarchalna przywódców klanów, a co za tym idzie zanikają dawne obyczaje. Rodzące się nowe porządki oczywiście nie były łatwe do zaakceptowania i wymagały wielu przemian w świadomości społecznej Szkotów.

Niewątpliwie ta, jak i inne powieści Waltera Scotta są cenną pozostałością po wielkiej historii i nieco subiektywnym zapisem waleczności szkockiego narodu. Na tle krwawych walk odgrywały się charakterystyczne dla epoki przemiany. Bohaterowie tej powieści, podobnie jak żyjący wówczas ludzie, zmagają się z namiętnościami, ambicjami i dylematami. Ich perypetie przeplatane są moralnymi naukami, ale i zabawnymi elementami. Również Waverley odczuwa charakterystyczne dla epoki romantyzmu odczucia. Nie dość, że nie może zdecydować, po której ze stron konfliktu powinien się opowiedzieć, to jeszcze przeżywa problemy natury sercowej, ponieważ w jego życiu pojawiają się dwie urodziwe panny, które pogłębiają to rozdarcie, czyli delikatna Róża, córka barona oraz Flora, siostra przywódcy jednego ze szkockich klanów.

Podsumowując, powieść Waltera Scotta jest ekscytującą powieściową podróżą w głąb serc i umysłów Szkotów podczas trwającego powstania jakobinów. Ukazuje ona nie tylko rozdarcie szkockich klanów i ich niejako skazaną na porażkę walkę o wolność, ale przede wszystkim ich dumę i wierność ideałom. Bogate tło historyczne pełne ekscytujących opisów walk, ale i niebanalne postacie to największe atuty powieści historycznej, którą czyta się z nieustającą uwagą. Nie pozostaje mi nic innego, jak polecić to dzieło każdemu miłośnikowi prozy historycznej, ale i osobom, które cenią sobie wysokim poziom literacki.

Ojciec powieści historycznej, Walter Scott, zyskał uznanie u szerokiego grona czytelników dzięki książce „ Waverley, czyli sześćdziesiąt lat temu”, która wydał anonimowo w 1814 roku. W kolejnych dziełach („Guy Mannering lub Astrolo”czy „Ivanhoe”) umiejętnie łączył losy bohaterów z ważnymi wydarzeniami lub postaciami historycznymi oraz elementami kultury i folkloru charakterystycznych dla miejsca akcji. Twórczość szkockiego pisarza wywarła szczególny wpływ na kształtowanie upodobań artystycznych jednej z najważniejszych osób dla polskiej literatury, czyli dla Adama Mickiewicza.

Polski romantyk korzystał ze Scottowkiej wyobraźni przy pisaniu „Konrada Wallendroda” czy „Pana Tadeusza” (wiadomo o tym z prywatnej korespondencji wierszcza oraz jego działalności naukowej- patrz III cykl prelekcji paryskich). Po ponad 200 latach powieść „Waverley” została wydana przez wydawnictwo MG, które w swojej ofercie posiada wiele tytułów wchodzą w skład kanonu literatury angielskojęzycznej (dzieła L. Strachey’a, S. Brontë, E.Brontë, L.M.Alcott.

Tytułowa postać książki „Waverley, czyli sześćdziesiąt lat temu” jest młodym szlachcicem, który z jednej strony od dziecka może liczyć na przywileje płynące z jego statusu społecznego, z drugiej strony musi przyjąć na swoje barki odpowiedzialność za honor rodziny. Z tego powodu mężczyzna za namową ojca i wuja porzuca za umiłowane zacisze biblioteki i rozpoczyna karierę wojskową. Romantyczna wyobraźnia rozwinięta podczas godzin spędzonych nad książkami da się we znaki młodzieńcowi, ponieważ bohater motywowany literackimi uniesieniami zawiera znajomość ze szkockimi góralami, co wpląta go w skomplikowaną sieć intryg politycznych, snutych przed i w takcie powstania jakobitów w 1745 roku.

Powieść Scotta dzieli się na 2 tomy i o ile pierwsza część pozwala na poznanie wszystkich bohaterów, stronnictw politycznych oraz zwyczajów XVIII - wiecznej szlachty, tak w drugiej księdze czytelnicy znajdą wiele ekscytujących przygód Waverley’a oraz opisy bitew, które musi stoczyć, aby odzyskać bezpieczeństwo i miłość. W praktyce pierwszy tom wymaga od odbiorcy

wytężonej uwagi i cierpliwości (zwłaszcza, że całość liczy 535 stron bez objaśnień!).

Warto zwrócić uwagę na rolę przypisów w tym wydaniu, ponieważ lektura XIX-wiecznej powieści historycznej wiąże się z trudnościami wynikającymi z nieznajomości historii panowania Stuartów oraz koncepcji literatury tamtego okresu. Kluczową kwestią podczas opracowywania klasyków dla współczesnego czytelnika wydaje się sformułowanie trafnych wyjaśnień. Oczywiście, czytanie „Waverley’a„ tylko jako fikcji literackiej może dostarczyć wiele przyjemności,zwłaszcza, że osoby zainteresowane historią nie znajdą w tej wersji wyczerpujących zagadnienie opisów.

W celu promocji książki wydawnictwo MG dodało na okładce informację,że powieść Scotta to „historia jak z Outlandera”.Warto zwrócić uwagę na ten chwyt, ponieważ można go zakwalifikować jako zjawisko wtórej recepcji, ponieważ posłużono się popularną XXI -wieczną produkcją, aby odnieść się do wcześniejszego,  lecz zupełnie nieznanego dla odbiorcy literackiego kontekstu. Chociaż wydarzenia historyczne, wokół których umiejscowiono akcję serialu i książki są wspólne, to trzeba stwierdzić, że Outlander i Waverley nie mają wiele wspólnego. Dotychczas sześciosezonowa produkcja stacji Starz zawiera wiele współczesnych wątków, które spotkały się z aprobatą szerokiej publiczności (np. feminizująca postawa głównej bohaterki, czy erotyczna relacja pary Jamie i Claire).

Najnowsze wydanie powieści „Waverley” opracowana przez wydawnictwo MG zasługuje na uznanie ze względu na piękną oprawę, które przykuje uwagę osób, które kompletują własną kolekcję klasyków. Książka Scotta wymaga cierpliwego czytelnika, który niekoniecznie posiada szeroką wiedzę na temat historii panowania Stuartów w l. 40 XIX wieku, ale nie potrzebuje wyczerpujących objaśnień do przyjemnej lektury. Prawdopodobnie widzowie serialu „Outlander” nie znajdą w dziele Scotta aż tak ekscytujących przygód, do których  przyzwyczaiła ich produkcja stacji Starz. Niewykluczone jednak, że Waverley może posłużyć odbiorcom do porównania realiów historycznych przedstawionych za pomocą różnych mediów oraz przez twórców żyjących w innych czasach oraz z inną wrażliwością.