Wyraz Uczuć U Człowieka I Zwierząt | Autor: Karol Darwin

 Mało kto nie kojarzy Karola Darwina i jego „O powstawaniu gatunków”, w końcu książka ta zrewolucjonizowała spojrzenie na świat wokół nas, stając się pierwszym krokiem na drodze biologii ewolucyjnej. Zupełnie inaczej rzecz się ma z mniej znanymi utworami autora i „Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt” jest książką, o której mało kto słyszał, z tej prostej przyczyny, że znacznie rzadziej była wznawiana. Na szczęście wydawnictwo MG, po opublikowaniu „O powstawaniu gatunków” nie zakończyło wydawania dzieł słynnego podróżnika z okrętu Beagle i w tym roku na rynek trafiła druga pozycja autora, tym razem poświęcona fizjonomice.

Jest to typowa książka naukowa, ale podchodząc do niej należy wziąć pod uwagę czasy w jakich była napisana. Na próżno oczekiwać od niej standardów, których dziś wymagamy od publikacji naukowych czy popularnonaukowych. Niemniej jednak została postawiona teza – trzy aspekty wizualizacji uczuć zauważalnych u ludzi. Jest tu rozbudowane rozwinięcie tezy z przytoczeniem przypadków i wyników szeroko zakrojonych badań prowadzonych osobiście przez Darwina, jak też i przez jego korespondentów. Oczywiście są tu też wnioski i podsumowanie, potwierdzenie postawionych przez autora tez. Autor powołuje się na liczne źródła w wielu miejscach przytaczając nazwiska swoich korespondentów oraz publikacje innych badaczy. Pod względem kompozycji nic nie można „Wyrazowi uczuć u człowieka i zwierząt” jako publikacji naukowej zarzucić.

Zupełnie czym innym jest metodologia badań oraz przytoczenie przypadków, a następnie wyciągnięcie wniosków. Część z nich wyciągnięta została nieco na siłę, nie tyle w celu potwierdzenia postawionych tez, co wskutek dalekosiężnego łączenia faktów i wyciągania zależności, okrojonego jednak z wiedzy dziś już powszechnej, jednak niedostępnej autorowi. I choć Darwin snuje tu rozważania na temat zmian zachodzących w wyrazie twarzy, postawie ciała i gestykulacji, a także związanych ze zmianami ciśnienia i pulsu, pozbawione są one jednak jakiejkolwiek wiedzy biochemicznej.

Tym, co na pewno warto docenić w tej publikacji jest brak uprzedzeń i tematów tabu. Darwin śmiało rozważa wspólne źródła pewnych zachowań, jakie znaleźć można nie tylko u ludzi, ale i zwierząt. Padają słowa a znikomych różnicach między rasami człowieka, co w tamtym okresie było tezą bardzo odważną. Widać też spore zainteresowanie kwestią dziedziczności i przekazywania pewnych zachowań pomiędzy pokoleniami. W świetle obecnej wiedzy niektóre z jego poglądów wydają się odrobinę naiwne, w kontekście tego, jak łatwo Darwin wiąże pewne zjawiska szukając w nich jak najprostszych korelacji. Nie można jednak zapominać, że „Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt” choć może był dziełem aż tak rewolucyjnym jak „O powstawaniu gatunków”, to jednak był jedną z pierwszych prac w ogóle poświęconych fizjonomice i wyrażaniu oraz analizowaniu ekspresji uczuć.

Książkę czyta się bardzo dobrze, brak jakichkolwiek informacji z zakresu chemii z pewnością czyni ją bardziej zrozumiałą dla laików, nie ma tu żadnych trudnych nazw, nie wspomina się o różnego rodzaju reakcjach chemicznych. Wykorzystane słownictwo staje się przez to łatwo przystępne, co pozwala na bezproblemowe zrozumienie poruszanego tematu. Najtrudniejszymi fragmentami były te dotyczące analizy wyrazów twarzy i gestów, gdzie Darwin wspomina o skurczach konkretnych mięśni. Te fragmenty wymagały więcej uwagi, gdyż niejednokrotnie by w pełni wyobrazić sobie opisywaną mimikę, trzeba było się skupić i spróbować ją odtworzyć.

„Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt” Karola Darwina to z pewnością książka warta uwagi. Nie zestarzała się na tyle, by stać się zupełnie nieaktualną, choć pewne poruszane aspekty lepiej przyjąć ze sporą rezerwą i nie traktować tej książki jak wyroczni w poruszanym temacie. To w sporem mierze ciekawostka, nie tylko dotycząc fizjonomiki, ale i samego sposobu analizy przytoczonych danych, próby udowodnienia postawionej tezy. To w końcu książka, która mimo tego, że nie jest aktualna, to jednak wciąż pozostaje wartościowa, pozwalając na poszerzenie horyzontów i spojrzenie na wyrazy twarzy mijanych osób w sposób bardziej świadomy.

Karol Darwin to niezaprzeczalnie postać niezwykła, którą zapewne kojarzy każdy. Jego przełomowe tezy i teorie podbiły świat, zmieniając nieodwracalnie punkt widzenia wielu osób. Choć dla człowieka dwudziestego pierwszego wieku teoria ewolucji nie jest czymś nowym, wyniki jego pozostałych badań nie są powszechnie znane. Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt początkowo może wydać się publikacją dość przeciętną i mało odkrywczą. Szybko jednak czytelnik przekonuje się, że niedocenienie późnego dzieła Darwina jest ogromnym błędem, bowiem książka ta ma swoim odbiorcom wiele do zaoferowania.

Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt to pozycja idealna zarówno dla osób, które są już w jakimś stopniu zaznajomione z twórczością Darwina, jak i tych, którzy jeszcze nie mieli z nią styczności. Publikacja zaczyna się od wprowadzenia do problematyki. Autor stopniowo pozwala czytelnikowi na poznawanie jego śmiałych, na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku, tez i spostrzeżeń. Z każdym kolejnym rozdziałem brnie głębiej w tematykę, przedstawiając coraz to nowsze i bardziej szczegółowe informacje. Stawia hipotezy, które później potwierdza lub neguje. Czasem przyznaje się do tego, że nie jest w stanie stwierdzić, do jakiego wniosku dana myśl prowadzi.

Publikacja przybliża czytelnikom takie zagadnienia jak przyzwyczajenia u zwierząt i ludzi, które obecnie wydają się bezsensowne, w przeszłości jednak miały jakiś cel. Zwraca także uwagę na odruchy czy dziwne zmiany zachodzące w organizmie pod wpływem konkretnych emocji bądź wydarzeń, takie jak stroszenie piór, wydawanie dźwięków czy bielenie włosów w wyniku silnego zmartwienia lub przestrachu. Następnie zestawia odruchy zwierząt - koni, kotów czy różnych ras psów - z odruchami ich przodków. Później zaś spostrzeżenia te łączy z obserwacjami na temat człowieka. Darwin nie stroni od przytaczania własnych spostrzeżeń, ale popiera je badaniami, obserwacjami czy też spostrzeżeniami innych naukowców, na przykład Spencera, Suttona czy Bartletta. Dużą część książki poświęca także analizie konkretnych emocji zwierzęcych i ludzkich, jakimi są radość, smutek, zazdrość lub pobożność. Fragmenty te mogą okazać się szczególnie ciekawe i ważne dla czytelników, chcących lepiej poznać ludzką psychikę.

Warto zauważyć, że Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt napisany został wyjątkowo prostym i zrozumiałym językiem. Większość pojawiających się terminów naukowych jest wyjaśniana przez autora. Czytelnik nie mający w przeszłości żadnej styczności z tą tematyką, nie będzie miał problemów ze zrozumieniem tez i przykładów przywoływanych przez autora. Ważne też jest to, że przykłady w dużej części nie są obce zwykłym odbiorcom. O ile zdziwienie żółwia pewnie ciężko jest sobie wyobrazić, tak zapewne niejeden raz posiadacze kotów czy psów widzieli zwierzęta te z nastroszoną sierścią czy położonymi uszami. Karol Darwin interpretuje wymienione wyżej zachowania, jednocześnie zestawiając je z zachowaniami człowieka. Dzięki temu czytelnikowi łatwo zrozumieć sytuacje, o których wspomina autor, zaś w konsekwencji zrozumieć także wiele innych kwestii przez niego omawianych. Nie można zapomnieć także o elementach, które ułatwiają poruszanie się po książce, jak chociażby główne hasła omawiane w danym rozdziale umieszczone na jego początku czy streszczenie znajdujące się na końcu publikacji. Elementy te mogą być przydatne dla osoby, która potrzebuje szybko znaleźć konkretne zagadnienie.

Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt nie jest typową publikacją naukową. To tytuł, który poruszaną problematyką zainteresuje wiele osób. Może on być taktowany jako solidna baza informacji i podstawa do pisania pracy naukowej, jednak nie ma żadnej przeszkody, by czytelnik wiedzę w nim zawartą uznał za zwykłą ciekawostkę. Jedno jest pewne, jest pozycja niezwykle wartościowa, po którą zdecydowanie warto sięgnąć.