Akcja "Reinhardt" Historia I Upamiętnianie | Autor: Praca Zbiorowa

To książka naukowa, którą czyta się lepiej niż niejedną powieść historyczną. Składa się z poprzedzonych przedmową szesnastu referatów, których punktem wspólnym jest tzw. akcja „Reinhardt”, czyli mord na Żydach realizowany w ramach Hitlerowskiego projektu ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej w specjalnie przygotowanych do tego celu obozach zagłady. W ostatnich latach to właśnie młode pokolenie niemieckich historyków podchwyciło zagadnienie, sięgając raz jeszcze i porządkując dokumenty na ten temat. Ta publikacja jest częścią większego projektu i gromadzi referaty wygłoszone w trakcie konferencji organizowanej przez Touro College w Berlinie i Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk.

Konstrukcyjnie książka dzieli się na cztery części. Pierwsza, obejmująca pięć tekstów, poświęcona jest ofiarom oraz sprawcom. Tematyka jest różna: od kartografii obozu i informacji, które można z niej wyczytać, aż po relacje z wydarzeń, do których w tych strasznych miejscach dochodziło. Mnie osobiście najbardziej zainteresował tekst Davida Silberklanga poświęcony „dziwnemu przypadkowi obozu w Kraśniku”. Był on jedynym, w którym więźniowie mogli czuć się na tyle bezpiecznie, na ile było to możliwe w tych trudnych okolicznościach. Niektórzy funkcjonowali nawet w pozorach życia rodzinnego, bo w obozie żyło kilkoro dzieci. Komendant Alois Groger uważany był za człowieka przyzwoitego. Dlaczego Kraśnik tak odstawał od innych obozów? Silberklang dokładnie analizuje teksty źródłowe oraz historie związane z tym miejscem, by określić prawdę.

Druga część książki poświęcona jest badaniom naukowym. W trzech referatach przedstawione zostają: raporty biur Światowego Kongresu Żydów i Agencji Żydowskiej w Genewie, badania Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej oraz Żydowskiego Instytutu Historycznego. Sporo tu jest danych liczbowych i faktografii. Część trzecia koncentruje się na kwestii ludobójstwa oraz późniejszego wymierzania sprawiedliwości zbrodniarzom. Tematem jest współpraca polsko-niemiecka, sądy jeszcze w czasach RFN, ale także tak zwane „zapomniane procesy”, które zasługują na to, aby odnowić o nich pamięć.

Ostatnia część książki skupia się na Sobiborze. Nieco gorzko brzmi informacja o tym, że miejsce to właściwie zostało zaniedbane przez historyków – Johannes Tuchel w tytule swojego referatu wykorzystuje nawet pytanie „Sobibor? Czy to nowy proszek do prania?”. Moją uwagę zwróciło przede wszystkim interdyscyplinarne spojrzenie na sprawę. Okazuje się, że o obozie tym można opowiedzieć z perspektywy architekta, dla którego koncepcja architektoniczno-krajobrazowa miejsca pamięci ma drugie dno. Można także spojrzeć oczami archeologa, analizującego wszelkie pozostałości materialne na miejscu. Raphael Utz zastanawia się z kolei, czy Sobibór to ścieżka od miejsca zbrodni do cmentarza czy może zupełnie inna droga?

„Akcja Reinhardt” to książka, która – mimo naukowej formy – napisana jest w sposób bardzo przystępny. To ważne, bo daje szansę na większe dotarcie do masowego czytelnika. Osobiście uważam, że każdy powinien się z nią zapoznać zwłaszcza w czasach, gdy tak często do głosu dochodzą ruchy radykalne z jednej, a ludzka obojętność z drugiej strony. Autorzy zwracają uwagę na to, że Holokaust był możliwy, gdyż praktycznie nikt się mu nie sprzeciwiał. Nie robili tego ani politycy Europy Zachodniej, ani przedstawiciele środowisk żydowskich, ani bierni obserwatorzy. Bezlitośnie świadczą o tym zarówno relacje ofiar, żołnierzy i przypadkowych świadków, jak i polskie oraz niemieckie dokumenty, do których odwołują się autorzy referatów. Zbrodnie były publiczną tajemnicą: ludzie nie znali podobno ich szczegółów, ale z zaskakującą precyzją potrafili określić ich wymiar.