Zapiski Z Konga | Autor: Nikolaj Frobenius

Aura tajemniczości to zjawisko, które niesamowicie przyciąga nas w relacjach z ludźmi. Sprawia, że niewiedza staje się atrakcyjna, a my sami chcemy tę tajemnicę stopniowo zgłębiać. Co ciekawe, podobna zasada funkcjonuje również w przypadku książek, bowiem to właśnie tajemnice i niedopowiedzenia bywają ich najsilniejszą stroną, a czasem nawet stają się motywem przewodnim fabuły.

„Zapiski z Konga” to powieść, która perfekcyjnie tę aurę tajemniczości wykorzystuje, i pozostawia po sobie wiele pytań. Nikolaj Frobenius konstruuje swoją opowieść w oparciu o trzech bohaterów. Są to norwescy żołnierze Tjostolv i Joshua oraz pisarz, który jest narratorem, a jednocześnie głównym bohaterem. Został on zatrudniony przez producenta filmowego, by stworzyć scenariusz na podstawie historii żołnierzy, którzy zostali skazani na śmierć za zabicie swojego kierowcy i obecnie przebywają w więzieniu. Wersja przedstawiana przez tamtejszy sąd i ta prezentowana bezpośrednio przez skazanych znacząco się różnią, a celem pisarza jest stworzenie kolejnej historii, będącej syntezą obu tych wersji, tyleż prawdziwą, co po prostu ciekawą dla kinowej widowni. Okazuje się, że zlecone zadanie jest niebezpieczne ze względu na sytuację polityczną panującą w Kongu, ale również, a może i przede wszystkim, ze względu na negatywny wpływ zlecenia na kondycję psychiczną głównego bohatera. Autor świetnie zarysowuje kontekst polityczny całej historii, dzięki czemu możemy lepiej zrozumieć specyfikę całej sytuacji oraz na jej podstawie weryfikować wersje wydarzeń, które poznajemy z rozdziału na rozdział.

Historia została skonstruowana achronologicznie. Na przestrzeni powieści poruszamy się w trzech przedziałach czasowych, w latach: 2009, 2013 i 2019. Narrator z perspektywy 2019 roku powraca do rozmów z osadzonymi sprzed 6 lat, podczas których z kolei stara się odtworzyć wydarzenia z 2009, które doprowadziły Norwegów przed kongijski sąd. Taka konstrukcja staje się dodatkowym utrudnieniem w dotarciu do prawdy, przez co świetnie wpisuje się w ogólną konwencję dzieła. Podczas tego rodzaju „podróży w czasie” łatwo jest pogubić się w wątkach, natomiast w przypadku „Zapisków z Konga” historia jest na tyle klarowna, że wystarczy odrobina uważności podczas czytania, by nadążyć za fabułą. Powieść Frobeniusa rozwija się niespiesznie i właściwie od początku do końca poziom akcji utrzymuje się na podobnym poziomie. Autor skupia się na wewnętrznych przeżyciach głównego bohatera, stanach psychicznych i trawiących go wątpliwościach, nie zaś na budowaniu trzymającej w napięciu akcji, przez co powieść momentami wydaje się nużąca, szczególnie w momentach, kiedy pisarz przeżywa kolejny kryzys oraz gdy rozmawia z żoną. Rozmowy te brzmią sztucznie i nierealistycznie do tego stopnia, że niekiedy zastanawiamy się, czy nie pominęliśmy jakiegoś ważnego rozdziału, który dotyczył tej dwójki. Relacja ewoluuje w sposób absurdalny i próżno szukać uzasadnienia takiego stanu rzeczy. Podczas czytania można odnieść wrażenie, że wątek ten jest niedopracowany i złożony trochę „na szybko”.

Czytając „Zapiski z Konga” czujemy, że autor miał pomysł na tę powieść i zastosował szereg zabiegów, które miały podkreślić, że w opowiedzianej historii nic nie jest pewne i jednoznaczne, a prawda nie zawsze wychodzi na jaw. Sama konstrukcja powieści jest interesująca i świetnie koresponduje z tajemniczym klimatem całego dzieła. Opowieść jest wciągająco mimo braku wartkości akcji, natomiast posiada istotny mankament, którym jest zakończenie. Nie dlatego, że jest niesatysfakcjonujące – a jest – ani nie dlatego, że nie rozwiewa wszelkich wątpliwości – bo autor celowo wybrał taką konwencję. Zakończenie jest najsłabszym elementem, ponieważ właściwie nie koresponduje z treścią powieści i nie przystaje do tego, czego się w niej dowiedzieliśmy o bohaterach. Jeśli więc powieść zrobi na Was wrażenie, to prawdopodobnie przy zakończeniu spotka Was lekki zawód, a po lekturze pozostanie ogromny niedosyt.

Czytanie „Zapisków z Konga” to podróż przez mglistą krainę, w której nie istnieją wyraziste kontury, a wszystko miesza się ze sobą. Przez ponad 300 stron balansujemy na granicy prawdy i fikcji, aby ostatecznie dowiedzieć się, że tej prawdy obiektywnej nie ma, a przynajmniej my nie mamy do niej dostępu. Autor pozostawia nas więc z domysłami odnośnie tego, co się tak naprawdę wydarzyło, a co jest jedynie przechwałkami żołnierzy czy demonstracją siły ze strony władzy. Nikolaj Frobenius daje nam niewielkie wskazówki poprzez wnioski stawiane przez głównego bohatera, jednak nie daje gotowych odpowiedzi – to do nas należy ostateczna ocena, jak tak naprawdę potoczyła się historia Tjostolva i Joshui. To w naszych rękach pozostaje napisanie właściwego zakończenia. Ja z czystym sumieniem mogę polecić „Zapiski z Konga”, ponieważ nawet pomimo niesatysfakcjonującego zakończenia powieść jest wciągająca i z całą pewnością warta przeczytania.