Przegrany | Autor: Thomas Bernhard

Wydaje się, że dążenie do perfekcji jest dla artysty bądź artystki czymś nieodzownym, absolutnie koniecznym - czymś, co umożliwia rozwój, pozwala tworzyć coraz bardziej wartościowe dzieła. Ale pragnienie doskonałości ma jeszcze jedną twarz - gdy nie może zostać zaspokojone, czasem staje się siłą, która paraliżuje, wytrąca z ręki dłuto czy pędzel, każe odsunąć się od fortepianu, zamilknąć, ukryć gęsto zapisany notatnik na samym dnie szuflady. Zaprawia goryczą każdy sukces, nawet najgorętszym oklaskom nadaje posmak drwin. Bo jeśli nie perfekcja, to co? Jeśli nie ma szans na osiągnięcie mistrzowskiego poziomu, czy warto w ogóle próbować? Może tylko genialne dzieła zasługują na istnienie? Może jedynie wybitni twórcy powinni nosić miano artystów?

Z taką problematyką spotykamy się w powieści "Przegrany" autorstwa cenionego, austriackiego pisarza Thomasa Bernharda. To niezbyt długa historia o trzech mężczyznach, których życiowe ścieżki połączyła muzyka - poznali się jako młodzieńcy, prawie trzydzieści lat przed czasem akcji, na kursie prowadzonym przez niejakiego Horowitza, gdzie intensywnie ćwiczyli grę na fortepianie. Jeden z nich - nienazwany z imienia, występuje w roli narratora. Drugi to kanadyjski geniusz Glenn Gould (postać autentyczna). Trzecim bohaterem książki, tym tytułowym, jest bardzo ambitny Wertheimer - człowiek o wyjątkowo trudnym charakterze. Już pierwsza strona informuje nas, że zarówno Gould, jak i Wertheimer nie żyją - obaj umarli z powodu sztuki, każdy w inny sposób.

Narrator szczegółowo analizuje losy tytułowej postaci, odmalowuje bardzo dokładny portret psychologiczny nieszczęsnego Wertheimera, który miał zadatki na wielkiego wirtuoza, jednak spotkanie z Gouldem całkowicie przekreśliło jego szanse. Słuchając wspaniałej, absolutnie bezbłędnej gry Kanadyjczyka, Wertheimer uświadomił sobie bowiem, że nigdy nie osiągnie takiego poziomu, doszedł do wniosku, że muzyczny talent, jakim niewątpliwie został obdarzony, nic nie znaczy w porównaniu z porażającym geniuszem Goulda.

Choć w przypadku tego rodzaju książek trudno mówić o wielkim napięciu, nagłych zwrotach akcji i nerwowym obgryzaniu paznokci w oczekiwaniu na finał, to konia z rzędem temu, kto zdoła bez trudu oderwać się od opowieści stworzonej przez Bernharda. Trzeba jednak zaznaczyć, że styl tego autora na pewno nie wszystkim przypadnie do gustu - jest dość charakterystyczny, z mnóstwem powtórzeń i wielokrotnie (często też dość osobliwie) złożonych zdań, za to bez rozdziałów, czy choćby akapitów, i bez dialogów. Lekturę tej powieści można więc nazwać pewnym wyzwaniem, ale zdecydowanie warto stawić mu czoła, bo "Przegrany" to prawdziwa uczta dla umysłu, punkt wyjścia do snucia przemyśleń zarówno na temat sztuki, jak i spraw bardziej przyziemnych, okazja do poznania świetnej historii opowiedzianej w niebanalny sposób.

Bernhard nie szczędzi czytelnikom ciekawych, często uderzająco trafnych spostrzeżeń. Wystawia diagnozy, wypunktowuje słabości, bada ludzką naturę, poddaje bezwzględnej krytyce działania państwa i społeczeństwa, a wszystko to w skromnej pod względem objętości książce, którą można przeczytać w kilka godzin.

"Przegrany" to fascynująca opowieść o tym, że ambicja ma wyjątkową moc - potrafi wznieść człowieka na wyżyny albo strącić go w otchłań, pogrzebać pod ciężarem niemożliwych do spełnienia marzeń o wielkości. Ten tytuł z pewnością doskonale wpasuje się w domową biblioteczkę każdego, kto ceni sobie literaturę wymagającą intelektualnego wysiłku, choć w tym przypadku nie chodzi o wysiłek ogromny. To bardzo wartościowa książka, którą polecam bez wahania.