Polska 1939 | Autor: Roger Moorhouse

Książek poświęconych zarówno II wojnie światowej jak i bardziej szczegółowo – kampanii wrześniowej roku 1939-go jest sporo, zarówno autorstwa polskich historyków, jak i zagranicznych. Dlaczego zatem powstała kolejna i czy warto ją przeczytać? Odpowiedź jest prosta – powstała, bo w rożnych krajach funkcjonują różne daty rozpoczęcia światowego konfliktu – dla Amerykanów będzie to atak na Pearl Harbor, dla Rosjan (co przypomniał choćby sympatyczny Grigorij w „Czterech pancernych”) wojna rozpoczęła się od inwazji wojsk Hitlera na ich kraj. Obywatele wielu państw nie wiedzą, a niektórych – nie chcą pamiętać, iż preludium do globalnej wojny stanowił atak o poranku pierwszego dnia września na Polskę. A czy warto przeczytać akurat tę książkę? Zabrzmi to może dziwnie, ale już dosłownie pierwsze kilkanaście słów utwierdziło mnie w przekonaniu, że autor „odrobił lekcję” i do ostatniej kropki tekstu zdania nie zmieniłem.

Moorhouse w swej książce skupia się nie tyle na przybliżeniu miejsc starć między wojskami polskimi a niemieckimi i sowieckimi, choć oczywiście w książce jest mnóstwo opisów militarnych, co na całokształcie działań pamiętnego września. Jako iż jest to tekst skierowany dla zachodniego czytelnika, jeden z pierwszych rozdziałów przedstawia historię Polski aż do roku 1939, nie zapominając o naszych niedoszłych sojusznikach – Anglii i Francji. Ich zachowania i polityczne gry, umiejętna ucieczka przed wypełnieniem zobowiązań wobec naszego kraju zostały naprawdę dobrze pokazane i z pewnością czytelnicy zachodnioeuropejscy będą mocno zaskoczeni, zwłaszcza że wrzesień 1939 roku jest na Zachodzie raczej wstydliwie przemilczany. Natomiast przed polskim czytelnikiem w pełnej krasie ukazana została angielsko-francuska dyplomacja i pozorna wojna tych państw z Niemcami.

Autor obala wiele mitów, związanych z kampanią wrześniową. Z jednej strony odbrązawia bohaterską obronę Wizny, z drugiej przypomina równie heroiczną, a w naszym kraju obecnie prawie zapomnianą obronę rejonu „Saren” na wschodzie. Sporo miejsca poświęca desperackim walkom w stolicy, ale nie zapomina o równie heroicznych walkach we Lwowie. Nie skupia się na tych najbardziej znanych nam potyczkach – Westerplatte, Modlin czy bitwa nad Bzurą, ale przedstawia również te, które zaginęły w odmętach historii, choć były równie ważne i warte zapamiętania. W świetny sposób wyjaśnia na przykład, skąd wziął się mit o potyczkach polskich kawalerzystów z czołgami i jak wykorzystała to niemiecka propaganda.

No i przede wszystkim – wojsko polskie. Sposób, w jaki naszych żołnierzy przedstawia autor spowodował, że czułem prawdziwą dumę. Chyba po raz pierwszy tak rzetelnie i obiektywnie przedstawiono ruchy polskich wojsk i zanalizowano przyczynę porażek czy tez poddania się. Nie ma tu herosów spod Westerplatte czy Wizny, są żołnierze, którzy w takich a nie innych okolicznościach podejmowali określone decyzje. Jest wojsko polskie, które walczy, kontratakuje, broni każdego skrawka ziemi z wykorzystaniem sprzętu, który posiada. I zadaje potężne straty wrogowi (Niemcy tylko w miesiąc stracili około tysiąca czołgów i wozów pancernych) Oczywiście Polska skazana była na porażkę, dwa potężne ataki z dwóch stron, zapoczątkowane zdradzieckim paktem Ribbentrop-Mołotow przekreślały jakąkolwiek szanse na obronę.

Ale treścią tej książki są nie tylko żołnierze czy politycy. Jest w niej również miejsce dla zwykłych ludzi i ich tragicznych losów. Polska stała się dla agresorów miejscem, w których ujawniły się ich najdziksze zachowania. Po raz pierwszy ludność cywilna zaatakowanego kraju padła ofiarą czystek i masakr na tak szeroką skalę. Bezsensowne bestialstwo i okrucieństwo, które zaczęło się w tyh wrześniowych dniach na polskiej ziemi, zaowocowało wkrótce publicznymi egzekucjami, w których nierzadko w ciągu chwili ginęli mieszkańcy całej miejscowości, a w późniejszym czasie powstaniem obozów zagłady.

„Polska 1939” to książka, która z jednej strony spodoba się nawet osobom z historią niezbyt obeznanym, z drugiej nawet tych, którzy lubują się w grzebaniu w przeszłości niejednokrotnie zaskoczy. Mimo tego, iż autorem jest Brytyjczyk, w większości oparł on swój tekst na materiałach źródłowych pochodzących z polskich dzienników, wspomnień czy artykułów, dzięki czemu uniknął propagandowych przekłamań. I myślę, że każdy czytelnik zrozumie, co właściwie stało się w 1939 roku i jaką rolę w rozwoju sytuacji podczas kluczowego miesiąca tego roku odegrali zarówno agresorzy, jak i „sojusznicy”.