Improwizator | Autor: Hans Christian Andersen

Na początek wspomnienie słodkiego dzieciństwa. Kto nie pamięta przecudownych baśni takich jak “Dzielny ołowiany żołnierzyk", “Dziewczynka z zapałkami" albo “Brzydkie kaczątko"? Zapadające w pamięć utwory, później filmy, które na całe życie wyryły się człowiekowi w pamięci i pozostawiły wspomnienia beztroskich, niewinnych zabaw. Tak, Hans Christian Andersen zdecydowanie jest także częścią mojego dzieciństwa i nie sądzę bym musiała go specjalnie komukolwiek przedstawiać. Jednak ku mej uciesze nie same baśnie wypłynęły spod jego pióra i teraz będąc trochę starszą znajduję w jego utworach coś dla siebie. Choć czuję, że z baśni Andersena nigdy się nie wyrasta to ostatnio miałam przyjemność popłynąć wraz z nim do Italii, a konkretniej oddać się lekturze ,,Improwizatora", którego dzieje rozgrywają się właśnie tam.

Sam tytułowy improwizator to wspaniały, utalentowany chłopiec. Tak jak moja recenzja tak i książka rozpoczyna się od jego wspomnień z dzieciństwa. Czasem nie zdajemy sobie sprawy jak wielki może ono ma wpływ na dalsze życie, co wspaniale obrazuje cała historia. Wraz z naszym bohaterem Antonio przeżywamy wszelkie jego wzloty i upadki opisane w pięknych, kwiecistych słowach Andersena. Autor bawi się słowem, przedstawia wszelkie spostrzeżenia w bardzo szczegółowych opisach. Nasyca nimi, ale nie nudzi. Cudowna Italia zdecydowanie na to zasługuje. W losy bohatera zręcznie wplótł w ten sposób spacer po Włoszech, na który zabiera czytelnika. Oprowadza go po Rzymie, Wenecji, Mediolanie i mówi o Michale Aniele. Nie brak mu szerokiego spojrzenia na świat i zawierania światowych nazwisk, bo w książce znajdziemy też kluczowy w całej historii wątek o Dantem oraz rodzie Borghese.

Sam Antonio od razu wzbudza sympatię. Zdaje się, że nie ma w nim nawet jednej złej myśli. Ze swoim usposobieniem chłopiec staje się lubiany, ale nawet jego doświadcza trud życia, wiodąc go na nieznane, często niebezpieczne drogi. Obok wspomnianych barwnych opisów otrzymujemy równie bogate i kunsztowne improwizacje Antonia. Powiem tylko, że wszelkie serca romantyków, w tym moje, zostają zupełnie zawładnięte przez Andersena. Maluje wątki miłosne, które szargają duszą młodego bohatera. Pała on miłością do Annunciaty, niesamowitej śpiewaczki, którą upatrzył sobie również jego przyjaciel Bernardo. Miłowany przez wiele kobiet nieraz wpada w rozterki, refleksje i załamania. Zdaje się mieć niebywale delikatną i nieskazitelną duszę, które kontrastują ze scenami śmierci oraz pożegnań, które mogą spowodować, że łza spłynie na kartki powieści. Jak na romantyzm przystało znajdzie się także miejsce na tajemniczość, trochę magii i przepowiednie staruszki. Całokształt finalnie jest zarówno wzruszający, zabawny jak i momentami przerażający. Historia pochłania czytelnika i zdecydowanie wpływa na jego emocje. Książka pozostanie w mojej pamięci na pewno na długo, a jej tytuł będzie rozniecał ciepło w okolicy serca.

Świetność Andersena jako pisarza jest niepodważalna. Dowodzą tego jego baśnie, sława, a także jak się okazuje i powieści. “Improwizator" to wspaniałe i jakże bogate dzieło. Wraz z nim otrzymujemy bagaż historii i wiedzy o sztuce, Rzymie oraz jego mieszkańcach. Z pewnością przypadnie do gustu wszelkim miłośnikom kwiecistego słownictwa i barwnych opisów wprowadzających czytelnika w wąskie drogi gorącego Rzymu. Zajmie także delikatne dusze spragnione pięknych, zawiłych historii z wątkiem miłosnym w tle. Autor pozwala poczuć zapach włoskiej roślinności, skwer słońca na skórze i usłyszeć gwar na targu zagłuszony głuchym tętentem kopyt koni. Ci, którzy sięgną po to dzieło dowiedzą się dlaczego tętent ów ma tak złowieszczy wydźwięk.

„Oto książka dla romantyków! Słodko-gorzka. Pełna smaków i zapachów Italii. Niezwykła. Historia młodego chłopca, który w wyniku tragicznych okoliczności dostaje się w opiekę rodziny Borghese. Ma talent – potrafi tworzyć poezję na zadany temat, w dodatku ma piękny głos. Chce zostać tytułowym improwizatorem. Wrażliwy i czuły usiłuje spełnić oczekiwania swoich protektorów, ale im lepiej jest wykształcony, tym bardziej jego pozycja go uwiera. A wrażliwość kieruje go na ścieżki nieoczywistych miłości”.

Hansa Christiana Andersena raczej nikomu nie muszę przedstawiać. Tak, to jest ten pan od baśni, na których wychowała się zdecydowana większość z nas. Dzisiaj opowiem wam krótko o jego książce dla dorosłych czytelników.

Antonio, tytułowy improwizator, prowadzi nas przez tę opowieść. Jako dziecko został osierocony. Jego matka była wdową, która utrzymywała się z szycia. Niestety kobieta umiera w wyniku pewnego tragicznego wydarzenia i chłopiec rozpoczyna tułaczkę. W końcu odnajduje bezpieczną przystań. Rozwija swoje talenty pod skrzydłami rodziny Borghese. Pewnego dnia zakochał się w Annunciacie. Jak dalej potoczą się jego losy? Tego już musicie dowiedzieć się sami.

Na początku nieco problemu stanowiło dla mnie przejście na język tej powieści. Jest nieco odmienny od tego, jakim posługujemy się na co dzień. Nie jakiś bardzo archaiczny, nic z tych rzeczy, ale nieco inny. Miejcie to na uwadze, sięgając po powieść. Jeśli macie problem z czytaniem napisanych dawno temu powieści, lepiej poszukajcie czegoś innego do czytania.

Ta książka wielokrotnie chwyciła mnie za serce. Mam tu na myśli zwłaszcza wydarzenia związane ze śmiercią matki Antonia, tym, co działo się, gdy chłopak został sierotą. Współczułam mu i chciałam, by trafił do dobrych ludzi. Zasługiwał na to. Moim zdaniem Antonio to bohater, którego jak najbardziej da się lubić. Może czasem nieco irytować, ale miło mi się spędzało z nim czas.

Uważam, że Hans Christian Andersen bardzo dobrze poradził sobie z połączeniem opowieści o sierocie i o sztuce. Nieco obawiałam się tego, że to będzie niezjadliwa historyjka, która zestarzeje się po tylu latach, ale myślę, że jakoś bardzo nie straciła na swoim wydźwięku.

Wydawca zwraca na opisie znajdującym się na okładce uwagę na malownicze opisy Włoch XIX wieku. I tu się na chwilę zatrzymam. Jestem osobą, która ma problemy z opisami, które pojawiają się w klasycznych powieściach. Nie zawsze potrafię się nimi zachwycić, choć wiem, że jak na tamte czasy, stanowiły majstersztyk. Większość z nich mnie nudzi i czekam, aż w końcu w książce zacznie się coś dziać. Tu bywało różnie. Jedne przypadły mi do gustu, drugie nieco znużyły, ale nie jestem nimi jakoś bardzo zmęczona.

To inny Hans Christian Andersen. Lepszy czy gorszy? Nie chcę go w takich kategoriach oceniać. Moim zdaniem w tej powieści jest coś, co potrafi zachwycić czytelnika nawet po wielu latach. Przeniosłam się na chwilę w czasie i miejscu. Uważam, że było tu coś magicznego. Czy są dzisiaj tacy ludzie jak Antonio? Nie powiedziałabym.

Wspomniałam już o tym, że autor zawarł w swojej powieści wątek dotyczący sztuki. Za jego sprawą czytelnik może przypomnieć sobie o niektórych działach. Pojawia się tu na przykład twórczość Dantego, do którego mam sporą słabość.

Jeśli lubicie literaturę klasyczną, polecam wam tę książkę.

Ze względu na specyficzną sytuację polityczną Rzeczpospolitej, XIX-wieczni twórcy w swoich utworach skupiali się na sprawie narodowowyzwoleńczej. W tym okresie publikowali swoje teksty jedni z najważniejszych dla polskiej kultury autorów: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki czy Zygmunt Krasiński. Dzięki dokładnej analizie ich dzieł w szkole średniej, Polacy posiadają klarowne wyobrażenia na temat roli poety. W literaturze zachodnioeuropejskiej także podejmowano kwestię pozycji twórcy w społeczeństwie, jednakże ta postać artysty różni się od Konrada, Kordiana czy Henryka.

W 2019 roku Wydawnictwo Mg wydało powieść H. Ch. Andersena, która została opublikowana 1835 roku, a w 1857 roku doczekała się tłumaczenia na język polski. „Improwizator” opowiada o historii Antonia, utalentowanego poetycko i muzycznie chłopca, mieszkającego w Rzymie w I połowie XIX wieku. Książka została napisana z perspektywy dojrzałego mężczyzny, który spisuje dzieje swojego życia. Jako dziecko bardzo szybko przejawia umiejętności improwizatorskie, dzięki którym udaje mu się znaleźć bogatych protektorów z rodziny Borghese. Uczęszczając do szkoły jezuickiej w Rzymie, Antonio wyrasta na oczytanego i pobożnego młodzieńca. Z powodu oskarżenia o zabójstwo, bohater musi uciekać do Neapolu, gdzie po raz pierwszy ma szansę wystąpić przed publicznością w roli improwizatora.

Na wstępie warto pokreślić, że losy Antonia reprezentują życie wielu XIX-wiecznych twórców. Porównanie biografii Andersena z jego własną książką pozwola udowodnić, że autor prawdopodobnie wplótł w fabułę wiele wątków autobiograficznych.

Po drugie, z powodu kreacji bohatera i przedstawionych problemów, z którymi musi się skonfrontować, „Improwizator” Andersena stanowi znakomity przykład powieści o romantycznym artyście. Poszukiwanie protekcji, nieszczęśliwa miłość do niedostępnej kochanki, obcowanie ze sztuką i naturą jako inspiracja poety, niezachwiana wiara we własny talent to niewielki wycinek obszernego zbioru tematów typowych dla tego okresu.

Po trzecie, istotną częścią opowieści są opisy miast: Rzymu, Neapolu i Wenecji oraz dzieł kultury znajdujących się w podanych lokacjach. Narrator z wielką dbałością odmalowuje obraz tych miejsc, ponieważ jako osoba wrażliwa na piękno intensywnie czerpie inspirację z otoczenia. Co ciekawe, na podstawie zapisków z podróży po Włoszech Andersena, można stwierdzić, że wiele z tych opisów powstało na podstawie własnych obserwacji autora1.

Biorąc pod uwagę powyższe spostrzeżenia, myślę, że miłośnicy romantyzmu powinni sięgnąć po tą książkę Andersena. Czytelnicy znajdą w „Improwizatorze” informacje na temat życia XIX-wiecznego twórcy z Europy zachodniej, poznają obyczaje i bolączki ówczesnego społeczeństwa oraz będą mieli okazje zmienić swoje wyobrażenia na temat autora, którego postrzega się jedynie jako bajkopisarza, co było tylko fragmentem jego działalności literackiej.

Trzeba przyznać, że fabuła „Improwizatora” nie przypadnie do gustu wszystkim odbiorcom. Chronologiczność wydarzeń, pierwszoosobowa narracja wraz ze wtrąceniami narratora z przyszłości czy detaliczny opisy są w stanie zniechęcić najwytrwalszych czytelników. Dodatkowo główny bohater nie charakteryzuje się żadnymi heroicznymi cechami. Owszem potrafi być wiernym przyjacielem i katolikiem oraz odczuwać piękno otaczającego świata. Jednakże z powodu uległej natury nie podejmuje z własnej woli żadnych decyzji, które mogłyby prowadzić do konfliktu między chłopakiem o jego otoczeniem. Do najważniejszych celów tekstów należy przedstawienie przeżyć wewnętrznych głównej postaci, dlatego jak wcześniej wskazano to opis dominuje nad akcją. Ponadto wiele rozwiązań fabularnych typowych dla romantyzmu może się wydawać infantylne z punktu widzenia współczesnego czytelnika (np. rola wróżbitki czy przypadkowa zmiana losu pozytywnych bohaterów).

Na zakończenie warto jeszcze raz podkreślić, że książka „Improwizator” nie sprawi przyjemności każdemu czytelnikowi. Gorąco zachęcam do lektury pasjonatów literatury romantycznej oraz osoby, którym nie odpowiada polska literatura XIX-wieczna. Dzięki opowieści Andersena w bardzo łatwy sposób można zmienić wyobrażenia na temat tekstów z tego okresu i dowiedzieć się więcej na temat ówczesnych obyczajów i rozrywki. Z drugiej strony stanowczo odradzam sięgnięcie po tę pozycję czytelnikom którzy łatwo się nudzą podczas śledzenia detalicznych opisów miejsc czy obrazów oraz którzy preferują stabilnych uczuciowo bohaterów.