Anioł W Domu, Mrówka W Fabryce | Autor: Alicja Urbanik Kopeć

Ruch emancypacyjny i socjalistyczny dzieliło trochę, ale łączyła jedna wada - apelując o poprawę sytuacji „uciskanych”, często nie znał prawdziwych warunków ich życia. Tak było w przypadku polskich feministek, które, pochodziwszy z klasy średniej lub wyższej, często nie tylko nie zwracały uwagi na tłumy robotnic, ale i same przyczyniały się do ich stygmatyzacji. Autorka recenzowanej pozycji postanowiła jednak dać im głos, chociaż rzadko kiedy mogły przemówić samodzielnie.

„Anioł w domu, mrówka w fabryce” przedstawia żeńską klasę robotniczą zarówno przez pryzmat faktów, jak i wyobrażeń o niej, a także stawianych jej wymagań, czasami sprzecznych lub niemożliwych do spełnienia. Chociaż nie wyznacza jasnych granic czasowych, głównie skupia się na okresie pomiędzy końcem powstania styczniowego a wybuchem I wojny światowej. To książka o charakterze niewątpliwie naukowym, ale dzięki jasnej kompozycji unika przytłoczenia – po kolei skupia się na portretowaniu bohaterek na tle ruchu emancypacyjnego, kulturowej roli matki, ówczesnych poglądów na temat moralności i szkolnictwa. Z kolei do zapoznania się z treścią rozdziałów nie potrzeba głębokiej wiedzy historycznej, choć zapewne pozwala ona na wyciągnięcie większej ilości wniosków z lektury. Wystarczy jednak elementarna wiedza na temat polskiej kultury i czasu zaborów – tło społeczno-kulturalne jest już mimochodem nakreślane przez autorkę w sposób najwiarygodniejszy, czyli wykorzystując teksty z tamtego okresu.

Trzeba bowiem przyznać Alicji Urbanik-Kopeć, że pod względem przygotowania trudno jej cokolwiek zarzucić. Opierała się także na rozmaitych opracowaniach, jednak widać, że raczej w celu zapoznania się z tematami pobocznymi, ale silnie związanymi z głównym, takich jak sytuacja służby domowej czy pensje dla dziewcząt, a nawet... metodologią badań jakościowych, co wskazywałoby na krytyczne podejście do źródeł. A tych z epoki jest prawdziwa mnogość, wśród nich znajdą się zarówno pamiętniki, jak i artykuły, odpowiedzi na ankiety czy teksty literackie. Sama publikacja jest urozmaicana autentycznymi zdjęciami, tak przerywającymi monotonię, jak i pozwalającym na uprawdopodobnienie swojego wyobrażenia o temacie.

Mnogość materiałów pomocniczych i ogromna ilość wiedzy, choć to niewątpliwe zalety, stwarzają zagrożenie przytłoczenia. Czy autorce udało się jednak przekazać informacje w sposób zrozumiały? Trudno stwierdzić jednocześnie, bo chociaż jej styl jest przejrzysty – zbudowany logicznie oraz świadczący o elokwencji – to nieraz w natłoku cytatów i nazwisk można zgubić myśl danego zdania czy też akapitu. Czasem też fakty się powtarzają, co tworzy niepotrzebną monotonię. Z drugiej strony, „Anioł..” to pozycja, która zajmuje się tematem w sposób bardzo dogłębny, więc wielość wątków ma tu znacznie niższy priorytet niż omówienie ich szczegółowo, toteż nawet chwilowa zawiłość nie powinna przyczynić się do niezrozumienia myśli przewodniej.

Jak widać więc, pod względem faktograficznym jest to pozycja bardzo solidna, wielowymiarowa, niemająca na polskim książkowym rynku odpowiednika. Może jednak też przyciągnąć czytelnika spoza kręgów pasjonackich lub naukowych. Mimo tego, że tematowi brak sensacji czy skandalów, liczącą ok. 260 stron pozycję (nie licząc przypisów) czyta się płynnie i z zainteresowaniem, głównie dzięki przejrzystej konstrukcji i stylowi, a także wtopieniu materiałów z epoki w tekst.

Krótko mówiąc, „Anioł w domu, mrówka w fabryce” pozwala poznać stosunkowo niedoceniany okres polskiej historii od strony, o której zazwyczaj się nie mówi. Nie tylko unika płytkiego przedstawienia tematu, ale wręcz naświetla pewne niezgodności i zjawiska, które pozwolą być może wyciągnąć wnioski dotyczące i współczesnych sytuacji. Chociaż jest to książka głównie dla pasjonatów, przypadkowy czytelnik również nie pożałuje lektury.